Out of print: 'Toen en Nu'
Stel, een journalist wordt gevraagd in een pagina of twintig het leven in ons deel van de wereld te schetsen - geo-politiek, economisch, technologisch, vervoerstechnisch, sociaal, cultureel. Wat voor beeld zou dat opleveren?
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 3, 2014
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Zijn we tevreden over hoe we er voor staan? Hebben we vertrouwen in wat komt? Of leven we angstig en vrezen we de toekomst?
Ik vermoed dat het laatste zou overheersen. Ondanks de fenomenale technische en economische ontwikkelingen, ligt het woord 'crisis' in onze mond bestorven. Pessimisme is politiek correct.
Gek: midden jaren vijftig, kreeg een journalist zo'n soort opdracht. Om precies te zijn: de opdracht was de toestand in 1957 te schetsen en te vergelijken met de situatie in 1907, een halve eeuw eerder.
Op dat moment werd het leven sober geleefd, amper twaalf jaar na de oorlog. De Russische inval in Hongarije was één jaar terug; escalatie van het conflict tussen Oost en West leek reëel.
Het resultaat: een boekje dat vooral gaat over de enorme vooruitgang die in een halve eeuw werd geboekt. Op haast elk denkbaar terrein - technisch, economisch, in de gezondheidszorg. Die dreigingen worden genoemd, maar de toon is uitgesproken optimistisch.
Nu moet gezegd: dit boekje, '1907-1957- Toen en Nu', was geen onafhankelijke journalistieke uitgave. Het werd gemaakt in opdracht van Shell Nederland NV, de verkoopmaatschappij voor de producten van de Nederlands-Britse oliemaatschappij Koninklijke/Shell Groep. Die vennootschap, in 1907 opgericht als de NV Acetylena, later herdoopt als ‘Bataafsche Import Maatschappij', wilde zijn vijftigjarig bestaan vieren met een ‘tweeledig panorama', rijk van tekst en beeld voorzien.
Natuurlijk wilde de jarige een relatiegeschenk met een feel goodkarakter. De auteur was in feite copywriter, zijn of haar naam wordt dan ook niet genoemd. Wél die van illustrator Eppo Doeve, een grote naam in die tijd.
En tóch fascineert dit propagandadocument dat voor tweederde uit plaatjes bestaat. Het ademt authentiek de geest van 1957 en staat boordevol interessante informatie.
Zo worden de rijksbegrotingen van 1907 en 1957 naast elkaar gezet. In die halve eeuw steeg het nationaal inkomen van 2,2 naar 30,4 miljard gulden (nu: 607 miljard euro, 1.300 miljard gulden). Het begrotingstekort ging van 8,2 naar 695 miljoen gulden (nu: 28 miljard euro, 60 miljard gulden). Eyeopener: tussen 1907 en nu verdrievoudigde de bevolking, maar die verdient zeshonderd keer meer. Per Nederlander factor 200 méér.
Des te interessanter zijn de getoonde boodschappenlijstjes van dienstbode 'Kaatje' in 1907 en van 'Mevrouw' in 1957. Kaatje betaalde voor tien eieren 40 cent, Mevrouw 1,60 gulden (nu 1,75 euro, ofwel 4 gulden). De prijs van drie liter melk ging van 24 cent naar 1,05 gulden (vandaag: 3 euro, 6,60 gulden). Dus in ruim een eeuw werden levensmiddelen grofweg een factor 10 tot 25 duurder.
Zei iemand 'crisis'? Zei iemand: terugkijken is zinloos?