Out of print: 'Active Principles'
Zitten we in een hype rond alles wat met ethiek en moraliteit te maken heeft? Bankiers voerden immers een beroepseed in en bij accountants staat die op de agenda.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 6, 2014
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Ik weet het niet. In de financiële sector lijkt me de aandacht voor ethiek eerder een reactie op een hype in schandalen. Problemen die typisch ontstonden in een branche waar zóveel processen in regels zijn vastgelegd dat mensen daarbinnen onvermijdelijk gaan calculeren en arbitrageren: ‘Ik handel correct want ik blijf binnen de regels.' Tja, dan zet je vanzelf je eigen ethische ‘instinct' uit.
Nee, ethiek is natuurlijk geen hype maar een thema van alle tijden. Een publicatie over het onderwerp kan, mits de invalshoek aansprekend is en niet al te modieus, en de schrijfstijl toegankelijk, best een klassieker worden. Het boek Active Principles - Elements of Moral Science van John H. Godwin, dat in 1885 in Londen werd uitgegeven door James Clarke and Co, voldoet aan alle voorwaarden. Maar het werd geen classic.
Als ik de titel op Google zoek, vind ik niet één kritiek of bespreking, niet één inhoudelijke verwijzing. Zelfs op Wikipedia geen beschrijving van de carrière van de auteur, die volgens het titelblad toch meerdere boeken schreef. Sterker: antiquariaten die het boek aanbieden, hebben allemaal de uitgave van 1885. Een tweede druk is er schijnbaar nooit gekomen. En de schrijver is vergeten.
Ik ben geen groot kenner van filosofische geschriften, maar lezend in Godwins toch bijna 130 jaar oude boek was ik voortdurend geïntrigeerd. Wat hij doet is moraliteit benaderen vanuit de emoties, behoeften, aandriften en de 'wil' van mensen. In die active principles (drijfveren) breng hij een rangschikking aan: 'Emotions precede desires and Desires precede and produce Volitions'(de wil). Door die rangschikking denk je aan de fameuze behoeftenpiramide van Maslov. Maar Abraham Maslov kwam daar pas mee in 1943. Geen plagiaat dus.
De redenering die Godwin opbouwt om uit te komen bij Moral Perceptions and Sentiments voelt aan als logisch, nuchter en verrassend tijdloos. Zo zelfs dat je je afvraagt: wáár is de tijdgeest? Het taalgebruik compact en helder. Geen oneindig doorlopende Victoriaans-krullerige volzinnen. Merk je dan aan niets dat dit in 1885 geschreven is? Een paar dingetjes. Hier en daar verwijst Godwin naar de Bijbel alsof die voor iedereen een vanzelfsprekend vertrekpunt is. En tja, als in een boek over aandriften het woord 'sex' niet voorkomt, moet het pre-Freud Victoriaans zijn.
Interessant detail is dat Godwin desires onderscheidt in primaire en secundaire (afgeleide) begeerten. Begeerten die in principe geen doel op zich zijn. Onder die categorie schaart hij naast Happiness, Freedom, Reputation, Superiority en Authority, ook Riches. Goed om bij stil te staan. Active Principles is nog te koop als e-book, zag ik. Verplicht lezen voor 'graaiers'.