Out of print: Over Holland - Een journalistieke reis
Ik wist dat de Republiek der Verenigde Nederlanden in de zeventiende eeuw the envy of the world was. Maar wat dat écht betekende en hoe krachtig dat beeld van Hollands mirakeleconomie in de rest van de wereld was, drong pas door toen ik in de Amsterdamse Hermitage de tentoonstelling over Peter de Grote zag.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 6, 2013
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Interessant is daarbij te bedenken dat als de tsaar Holland in 1697 bezoekt, onze positie als draaischijf van de wereldhandel goeddeels al verloren is. Maar op de beeldvorming had dat kennelijk geen invloed. Sterker: sinds ik Voyage en Hollande van Denis Diderot las, in de vertaling die in 1994 bij Contact uitkwam, weet ik dat dit beeld zelfs driekwart eeuw daarna nog volledig intact is.
Diderot (1713-1784) was een Frans filosoof, polemist, toneelstukken- en encyclopedieschrijver, en pleitbezorger van het Verlichtingsdenken. Dus ook criticus van de Franse monarchie. In 1772 en 1773 bezocht hij, op zijn enige buitenlandse reis, Amsterdam én, toevallig of niet: St. Petersburg!
Hij was hier dus aan het eind van de pruikentijd. Niet die handelsgeest, maar nepotisme en corruptie bepaalden de toon onder de regenten; 25 jaar later zou de VOC failliet zijn. Maar in het reisverslag, dat trouwens pas in 1780 verscheen, vind je daarvan niets terug.
Onbekommerd schrijft de filosoof: ‘De Hollanders drijven handel in alle bewoonbare delen van de wereld. (…) Er is geen natie die meer profijt heeft van koloniën. De winst die steeds maar toeneemt, zorgt voor rijkdom, en de rijkdom blijft groeien dankzij de Hollandse zuinigheid.’ Alle clichés bevestigd.
Leuk en leerzaam om te lezen is het wel. Diderot schreef op een journalistieke manier. Zijn verslag is gelardeerd met anecdotes en observaties: ‘Aangezien bijna alle vrouwen deugdzaam zijn, worden de mannen niet vaak bedrogen. De toewijding voor de zaken en de liefde voor de handel doven de hartstocht.’
De encyclopedist Diderot is royaal met cijfermateriaal. Er schuilt een statisticus, nee, een controller in hem. Hij geeft prijzen van eten, drinken, brandstof, huren. Somt precies op hoeveel er aan indirecte belastingen (btw) op allerlei goederen wordt geheven en geeft inzicht in de salarissen van ambachtslui en personeel van de admiraliteit. Een scheepsjongen krijgt vijf tot zeven gulden per maand plus een jaargratificatie van vijftig gulden; een schipper 62 gulden en gratificatie van duizend gulden. En nog fascinerender: hij schat de vermogens van Hollanders.
Een groot vermogen: één tot tien miljoen gulden; een gewoon vermogen: honderd- tot zeshonderdduizend. Maar daar valt Diderot toch door de mand. Een Amsterdams grachtenpand kostte toen tien- tot veertigduizend gulden. Die verhouding klopt niet. Was hij voldoende kritisch? Of had hij een agenda? Een beeld van de republiek waar alles beter werkt dan in het Frankrijk van Lodewijk XV kwam hem van pas. Altijd oppassen als je met cijfers wordt overladen!