Out of print: 'Men is pas ongelukkig als men nadenkt'
‘Deugd uit berekening is de deugd van de ondeugd.’ Laat deze negen woorden even wervelen door de mond, zoals een goede wijn.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 12, 2012
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Zuig tussen tong en verhemelte lucht naar binnen, slurpgeluiden voor lief nemend, en slik pas door als u zeker weet dat alle lagen van betekenis en reikwijdte zijn geregistreerd. Wie deze briljante formulering echt tot zich liet doordringen, heeft voor de komende vijf jaar zijn PE-punten binnen voor het chapiter ‘Onderneming & integriteit’.
Ik kwam hem tegen in een minuscuul boekje - ik heb het over acht bij vijftien bij een halve centimeter -getiteld Joseph Joubert - Aforismen, in 1968 uitgegeven door L.J.C. Boucher te 's Gravenhage, specialist in kleine-maar-fijne en vaak elegant geïllustreerde boekjes.
In het septembernummer van Accountant las ik Tom Nierops diplomatiek verwoorde maar vlijmscherpe column over hoe accountantskantoren goede sier maken met hun maatschappelijk verantwoord ondernemen, maar tegelijkertijd bedrijven blijven adviseren over hoe ze belastingbetaling kunnen ontwijken. In één zin vat Joubert, die dit eind achttiende begin negentiende eeuw voor zichzelf noteerde, heel Nierops betoog samen.
Ik zei ‘voor zichzelf’, omdat de vele honderden observaties van Joubert pas na zijn dood, in 1838 voor het eerst in de vorm van een bloemlezing werden uitgegeven. Hij leefde van 1754 tot 1824 maar, hoewel zeer begaafd, bracht hij zijn leven door in de schaduw van beroemdheden uit zijn tijd zoals Diderot. Pas nadat zijn hele oeuvre in 1938 werd uitgegeven onder de titel Pensés kreeg Joubert naam als ‘een moralist van formaat’, zoals F.J. Schmit schreef die daaruit voor Boucher een selectie maakte, vertaalde en van een voorwoordje voorzag. Veel van die pareltjes hadden betrekking op het dagelijks leven, zoals: Iedere luxe bederft òf de zeden òf de smaak Of: Hak niet door wat u ontknopen kunt.
Maar hij bedacht ook typeringen voor het huwelijk en vrouwen, die nog steeds herkenbaar zijn. Zoals: ‘Men moet alleen die vrouw tot echtgenote nemen die men als vriend zou kiezen als ze een man was.’ En: ‘Vrouwen houden alles voor onschuldig wat ze durven.’
Ook over opvoeding had hij aardige observaties: ‘Kinderen hebben meer behoefte aan voorbeelden dan aan berispingen.’ Of over opvoeders: ‘Onderwijzen is twee keer leren.’ En over schrijvers: ‘Het papier is geduldig; de lezer niet.’ Of: ‘Bijna overal vindt men woorden die helder, en gedachten die het niet zijn.’
Maar de moralist Joubert kon goed relativeren. Zo schreef hij ‘Men is pas ongelukkig als men nadenkt’. En hij gelooft dat voor het individu menselijke relaties belangrijker zijn dan principes: ‘Zorg dat men van u houdt, want mensen zijn alleen rechtvaardig jegens hen van wie ze houden.’ En zelfs in de allerlaatste levensfase zou je daarbij stil moeten staan. In zijn woorden: ‘Il faut mourir aimable, si on le peut’. Niet vergeten hoor!