NBA nieuws
Expertmeeting over Leren of handhaven - Kwaliteit aantal accountantskantoren met controlevergunning schiet te kort - Implementatie verbeterplan: stand NBA - Monitoring Commissie bewaakt invoering verbeterplannen - Pieter Jongstra gekozen als NBA-voorzitter.
Dit artikel is verschenen in Accountant Q3, 2015
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Tekst: Marc Schweppe
Expertmeeting over Leren of handhaven
Overtredingen moeten worden bestraft, maar fouten mag je maken. En organisaties moeten daarvan willen leren. Maar hoe dan? En wat zijn de ervaringen in andere sectoren?
Dat was de gedachte achter een stevige expertmeeting die de NBA op 19 juni 2015 organiseerde.
Basis voor de discussie tussen circa zeventig in- en externe deskundigen en andere betrokkenen: een verkennend onderzoek van de Vrije Universiteit naar de foutencultuur binnen accountantskantoren. Ook een discussienota van de NBA gaf richting aan het debat: aanbevelingen om te werken aan het lerend en straffend vermogen, zowel binnen accountantskantoren als in de sector als geheel.
Angstcultuur
De kern van het VU-onderzoek, volgens hoogleraar Philip Wallage: Accountants maken nauwelijks onderscheid tussen fouten en overtredingen. “Accountants opereren in een zero tolerance-omgeving en zijn daardoor bang om fouten te maken, uit angst voor repercussies. Maar het verzwijgen van gemaakte fouten kan juist leiden tot overtredingen. Hoe open zijn kantoren om fouten te erkennen en een cultuur te bieden waarin je van fouten maken kunt leren?”
Wallage benadrukte dat in een omgeving waarin bijna-incidenten met elkaar worden gedeeld, de minste echte fouten worden gemaakt. “De organisatie moet een veilige haven zijn om fouten te kunnen delen.”
Fout of overtreding
Wie bepaalt of iets een fout of een overtreding is? En hoe moet je dat als accountant uitleggen bij de cliënt of het maatschappelijk verkeer? Dat vroeg interim bestuurder Gerard Erents zich af tijdens de discussie. Ruud de Hollander (AFM) gaf aan dat de toezichthouder onderscheid maakt tussen fouten en overtredingen, maar dat fouten wel kunnen leiden tot overtreding van regels en normen. De handhaving is weer op die normen gebaseerd.
Michiel Werkhoven, voorzitter van de Accountantskamer, benadrukte dat een door de tuchtrechter gegrond verklaarde klacht niet primair is bedoeld om te straffen. Het gaat om het leren van gemaakte fouten door de betrokken accountant en door anderen binnen de beroepsgroep. “Maar het wordt een semantische discussie; volgens de eigen regelgeving van het accountantsberoep is immers elke fout direct een overtreding.” En fouten maken heeft bij de (oob-) kantoren vaak stevige consequenties: intern opgelegde boetes, minder carrièrekansen en regelmatig ook nog het einde van de baan bij het kantoor. “Een cultuur waarin je wordt gekort op je inkomen of je carrière aan de wilgen wordt gehangen, is geen veilige cultuur om van je fouten te leren.”
(Aard)appels
Moet je partners na het maken van een fout meteen wegsturen? Als het aan de buitenwereld ligt wel, maar het is niet altijd zo zwart-wit. “Moeten alle appels binnen je kantoor glimmen, of mag een appel ook een plekje hebben?”, vroeg gespreksleider Robert Mul (NBA) zich af. De eerste reactie van een kantoor is om bij fouten meteen boetes op te leggen. Keihard ingrijpen “als het ons maar niet raakt”, aldus Arnout van Kempen (FPLC). “Je kunt ook om iemand heen gaan staan.”
“Straffen is een instrument dat soms goed kan worden ingezet om accountants bij de les te houden”, aldus Marcel Pheijff er (Nyenrode). Blamefree reporting lijkt aantrekkelijk om fouten boven tafel te krijgen, maar er zijn ook vermijdbare en verwijtbare fouten. “Daar mag geen straffeloosheid voor gelden. Wat we moeten doen met overtredingen en incidenten, dat is onze hete aardappel.”
Het partnermodel van de kantoren is veel zakelijker geworden, constateerde hoogleraar ondernemingsbestuur Jaap van Manen. “Zo'n clawback-regeling is toch een soort statiegeld voor als later blijkt dat je ooit een fout hebt gemaakt. Een signaal aan de buitenwereld: als we het niet goed hebben gedaan, kom je het maar halen.” Hij adviseerde het NBA-bestuur om te zorgen voor uitbreiding van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid en een leerstoel financiële veiligheid in te stellen.
“Accountants willen hun werk vooral goed en volgens de regels doen. We kunnen die regels als NBA wel steeds verder uitleggen, maar accountants moeten ook hun eigen verantwoordelijkheid nemen”, aldus (toen nog) NBA-voorzitter Huub Wieleman aan het slot van de bijeenkomst.
Het complete verslag van de expertsessie Leren of handhaven is beschikbaar via Accountant.nl.
Kwaliteit aantal accountantskantoren met controlevergunning schiet te kort
De kwaliteit van een derde van de kleinere accountantskantoren is nog onder de maat. Dat blijkt uit het jaarverslag 2014 van de Raad voor Toezicht, onderdeel van de NBA.
Een aantal kantoren met AFM-controlevergunning kan die vergunning wellicht beter inleveren, meent de Raad van Toezicht. Op grond van de uitkomsten heeft het NBA-bestuur veertien tuchtklachten ingediend bij de Accountantskamer.
Toetsingen
In 2014 voerde de Raad voor Toezicht 208 reguliere kwaliteitstoetsingen en 43 hertoetsingen uit bij kleinere kantoren. Van de reguliere toetsingen kreeg 67 procent het oordeel voldoende; tien procent meer dan in 2013. 31 procent voldeed op belangrijke onderdelen nog niet (2013: 41 procent). Deze kantoren krijgen een tweede kans via een verbetertraject en hertoetsing. Tegen vijf accountantspraktijken (twee procent) die in het geheel niet voldeden worden direct tuchtprocedures aangespannen. Bij de 43 uitgevoerde hertoetsingen voldeden 25 accountantspraktijken (58 procent) wel en achttiebn (42 procent) niet aan de eisen.
De uitkomsten van de reguliere toetsingen en hertoetsingen zijn iets beter dan over 2013. Gezien de verschillen in populatie kunnen hier echter geen harde conclusies uit worden getrokken, aldus de raad.
AFM-vergunning
Op basis van een convenant met de AFM toetste de Raad voor Toezicht in 2014 ook dertien accountantspraktijken met een zogenoemde niet-oob-vergunning voor het mogen doen van wettelijke controles. De raad voerde bij elf van zulke kantoren een hertoetsing uit en keek daarbij met name naar de kwaliteit van wettelijke controledossiers. De uitkomsten sluiten aan bij de uitkomsten van eerdere AFM-toetsingen. Tien van de dertien regulier getoetste kantoren met AFM-vergunning scoorden onvoldoende (77 procent). Bij de uitgevoerde hertoetsingen behaalden negen kantoren een onvoldoende (82 procent).
De Raad voor Toezicht heeft de resultaten gedeeld met de AFM, de verantwoordelijk toezichthouder. Naar het oordeel van de raad zijn de uitkomsten ‘op zijn zachtst gezegd teleurstellend’. De raad adviseert een aantal kantoren om kritisch te kijken naar de noodzaak van een AFMvergunning.
Tuchtklachten
Van de achttien onvoldoende hertoetsingen heeft de Raad voor Toezicht in negen gevallen het NBA-bestuur geadviseerd om een tuchtklacht in te dienen bij de Accountantskamer in Zwolle. Bij vijf reguliere toetsingen waren de geconstateerde tekortkomingen volgens de Raad dusdanig dat direct de gang naar de tuchtrechter is gemaakt.
Het NBA-bestuur steunt de oproep van de Raad voor Toezicht om bij onvoldoendes kritisch te kijken naar de noodzaak van een AFM-vergunning. Het bestuur vertrouwt er op dat ook de toetsingen van de Raad voor Toezicht uiteindelijk bijdragen aan het zelfreinigend vermogen van het accountantsberoep.
Het jaarverslag 2014 van de Raad voor Toezicht is beschikbaar via www.nba.nl.
NBA-Jaaroverzicht 2014
In mei 2015 publiceerde de NBA haar Jaaroverzicht 2014, met daarin de belangrijkste activiteiten van het afgelopen jaar. In 2014 lag de nadruk van de beroepsorganisatie op het bereiken van gewenste kennisniveaus, houding en gedrag van accountants: ‘van regels naar gedrag’. Dat werd zichtbaar via concrete activiteiten als invoering van de verplichte kennistoets, nieuwe publieke managementletters en een uitgebreide controleverklaring.
De meest opvallende wapenfeiten vindt u in het jaaroverzicht, dat in digitale vorm te raadplegen is. Via www.nba.nl zijn desktop- en iPad-versies beschikbaar, plus een compacte ‘trailer’ als YouTube-video.
Implementatie verbeterplan: stand NBA
De implementatie van de 53 maatregelen uit het rapport ‘In het publiek belang’ vordert gestaag. Een aantal maatregelen kost in de uitwerking meer tijd dan oorspronkelijk gedacht. Andere lopen op schema.
De voortgang van enkele maatregelen waarvoor het initiatief ligt bij de NBA (stand per begin september 2015).
Beroepseed
“Dat zijn tenslotte accountants en die hebben een eed afgelegd.” Cabaretier Youp van 't Hek liep recent in een column vooruit op de stand van zaken. Tijdens regionale bijeenkomsten en de themabijeenkomst van 22 juni 2015 is met leden en deskundigen gedebatteerd over de consequenties van een beroepseed (maatregel 1.1). In het najaar neemt het NBA-bestuur een besluit over verdere uitwerking van de inhoud en wijze van invoering. Finale besluitvorming is voorzien voor de ledenvergadering van juni 2016.
AccountancyLab
Het duurt nog even voordat er accountancyrobots naar buiten worden gedragen, maar zeker is dat het onafhankelijk wetenschappelijk onderzoeksinstituut (‘AccountancyLab’, maatregel 5.10) voorjaar 2016 zal starten. Het onderzoek naar positionering, organisatie, toezicht en fi nanciering is afgerond en de concept-oprichtingsakte is in augustus 2015 besproken met de notaris. Ondertekening van de overeenkomst moet in januari 2016 zijn gerealiseerd, zodat het instituut uiterlijk juni 2016 operationeel is.
Pilot cultuurinstrument
In nauw overleg met betrokken kantoren en met ondersteuning van een extern adviesbureau is een meetinstrument vervaardigd, gericht op het in beeld brengen van mindset en drivers van partners, leidinggevenden en medewerkers van accountantskantoren (maatregel 1.4). In september zal het instrument worden getest, om vervolgens in oktober te worden aangeboden aan de kantoren.
Brede controleverklaring
Vanaf het boekjaar 2014 is een uitgebreide controleverklaring verplicht voor alle oob-organisaties in Nederland (maatregel 4.5). Vanuit de NBA is onderzoek gedaan naar de toepassing van deze uitgebreide controleverklaring in de praktijk. Op 9 september 2015 zijn de uitkomsten van dit onderzoek gepresenteerd tijdens een debatbijeenkomst met accountants en stakeholders.
Arbeidsmarktcampagne
De NBA heeft de eigen voorlichtingscampagne voor scholieren en studenten aangepast aan de uitgangspunten van maatregel 1.3: het benadrukken van de waarden, normen en kwaliteiten van een accountant die horen bij de gewenste cultuur binnen accountantsorganisaties. Dat betekent meer nadruk op kwaliteit, een professioneel-kritische instelling en maatschappelijke betrokkenheid. In het najaar doet de NBA een uitvraag bij een aantal ooben niet-oob-kantoren of ook daar arbeidsmarktcampagnes zijn aangepast. De uitkomst van dat onderzoek moet in januari beschikbaar zijn.
Implementatie bij niet-ooborganisaties
De werkgroep met vertegenwoordigers van middelgrote en kleinere accountantskantoren heeft een voorstel afgerond voor de implementatie van de maatregelen bij niet-oob-kantoren. De werkgroep wil voorkomen dat er een verschil in regelgeving ontstaat tussen het oob- en niet-oob-segment. Bij de uitwerking is rekening gehouden met het bedrijfsmodel van niet-oob-accountantsorganisaties. In een aantal gevallen heeft de werkgroep maatregelen anders geformuleerd, waarbij is uitgegaan van de principes die aan de maatregelen ten grondslag liggen. Het NBA-bestuur zal in oktober een besluit hierover nemen.
De voortgang van de diverse maatregelen is zichtbaar via de online NBA Monitor ‘Publiek Belang’, te vinden op https://toekomst.nba.nl/. Deze online tool is gebaseerd op self assessment.
Pieter Jongstra gekozen als NBA-voorzitter
De ledenvergadering van de NBA heeft Pieter Jongstra op 22 juni 2015 gekozen tot nieuwe voorzitter van de beroepsorganisatie, als opvolger van Huub Wieleman.
Tot 1 juli 2014 was Pieter Jongstra als partner verbonden aan EY. De afgelopen vijftien jaar was hij, naast openbaar accountant, ook bestuurder bij EY, zowel in Nederland als bij de internationale EY-organisatie. In Nederland was hij voorzitter van EY Accountants van 2003 tot 2006 en bestuursvoorzitter van EY van 2009-2013. Momenteel is hij commissaris bij APG. Jongstra heeft sinds 1 januari 2015 zitting in het bestuur van de NBA.
Diana Clement is benoemd tot plaatsvervangend voorzitter. Zij is als partner verbonden aan accountantskantoor Borrie en lid van het dagelijks bestuur van dat kantoor. Tot en met december 2015 is ze tevens bestuurslid van de SRA. In 2011 was Diana Clement voorzitter van de NOvAA. In de zomer van 2014 maakte ze deel uit van de Werkgroep toekomst accountantsberoep.
Binnen de NBA is Diana Clement tevens voorzitter van de Ledengroep Openbaar Accountants. In het NBA-bestuur volgt zij Dirk ter Harmsel op als plaatsvervangend voorzitter. Als nieuwe bestuursleden zijn verder gekozen Tineke Mulder, openbaar accountant bij All Counts in Almere en Roelof-Jan Smit, werkzaam bij Brouwers Accountants & Adviseurs.