Discussie Opinie 10 maart 2025

Scope-3 is niet de oplossing

Tjibbe Bosman schreef eerder in het FD over het Brusselse Omnibus-vereenvoudigingspakket en de zogenoemde Scope 3-rapportage. Op Accountant.nl gaven De Graaff en Krumpelman commentaar op zijn opiniestuk. Reden voor een nieuwe bijdrage van Bosman.

Tjibbe Bosman

Een van de kernproblemen van Scope 3 is de onrealistische uitbreiding van verantwoordelijkheid. In een liberale markteconomie is een organisatie primair verantwoordelijk voor haar eigen handelingen. Scope 3 draait deze fundamentele norm om, door bedrijven verantwoordelijk te maken voor de emissies van hun hele waardeketen; vaak complexe netwerken waarover zij beperkte controle hebben. Het verzamelen van deze informatie is daarom zeer complex en kostbaar, mede omdat er geen dubbelzijdige boekhouding aan ten grondslag ligt. Er is een essentiële grens waar de verantwoordelijkheid van een organisatie eindigt. Zonder duidelijke afbakening zou ons economische systeem vastlopen in bureaucratische processen die slechts beperkt effectief zijn.

Mensen zijn geneigd problemen op te lossen door iets toe te voegen, terwijl de efficiënte oplossing vaak ligt in het verminderen van zaken. Ik heb geen afkeer van rapportages – meten verbetert immers de onderliggende prestaties – maar wel van het onvoldoende doordacht verplicht stellen van ongerichte rapportageverplichtingen (tot 1.178 variabelen), die aanzienlijke kosten, concurrentienadelen en verschuivingseffecten met zich mee zullen brengen zonder voldoende onderbouwde voordelen.

EFRAG erkent ook dat "baten pas op middellange en lange termijn ervaren worden en moeilijker te kwantificeren zijn". Het staat organisaties volledig vrij om hun Scope 3-emissies in kaart te brengen en daar actie op te ondernemen. Als de baten daadwerkelijk opwegen tegen de kosten, waarom is er dan een wettelijke verplichting nodig? De vrije markt van ideeën zou juist de beste innovatie moeten opleveren, niet het wettelijk opleggen van ideologisch wensdenken.

Lag de vervuiling in de wereld maar aan grote organisaties en niet aan onze eigen consumptiekeuzes, hoe veel makkelijker zou de wereld dan zijn? Kern van de discussie: als jij bij Shell tankt en die benzine daarna verbrandt, is dat jouw uitstoot of die van Shell?

Duurzaamheidsinformatie moet relevant en betrouwbaar zijn om waardevol te zijn. Bij Scope 3-data is dat momenteel onvoldoende duidelijk. Een goed voorbeeld is Novo Nordisk, dat haar Scope 3-emissies met maar liefst 52 procent moest corrigeren, zonder noemenswaardige reactie van stakeholders. Dit roept de vraag op of dergelijke informatie daadwerkelijk relevant is. Een vaak genoemd argument voor Scope 3 is de rapportage van transportemissies. Transportemissies vormen een aanzienlijk en relatief eenvoudig meetbaar onderdeel van de ecologische voetafdruk van veel bedrijven. In plaats van deze emissies onder de complexe en vaak onbetrouwbare Scope 3 te categoriseren, zou het zinvoller zijn om ze te integreren in Scope 2.

VU-collega De Graaff en GT-partner Krumpelman stellen dat "er geen enkel bewijs is dat bedrijven bewust kleiner blijven vanwege de duurzaamheidswetgeving". Dit is onjuist. Decennia empirisch onderzoek tonen aan dat strenge transparantieverplichtingen contraproductief kunnen werken. Bedrijven blijven bewust klein om onder de rapportageplicht uit te komen, trekken zich terug van de beurs om transparantie-eisen te vermijden en potentiële markttoetreders worden afgeschrikt door de verplichte jaarrekeningcontrole. Bovendien kan verplichte informatieverschaffing innovatie belemmeren en ertoe leiden dat bedrijven minder vrijwillig informatie delen. Ook zullen er verschuivingseffecten optreden, zoals blijkt uit studies.  

De auteurs stellen: "Het maatschappelijke belang en de urgentie om meer transparantie, vergelijkbaarheid en uiteindelijk ook stuurbaarheid op duurzaamheid te krijgen, is echter cruciaal." Maar het simpelweg benoemen van urgentie zonder aan te tonen dat Scope 3 de oplossing biedt, is geen valide argument. Aangezien middelen schaars zijn, haalt deze regelgeving aandacht en middelen weg bij technische oplossingen die aantoonbaar effectief zijn, zoals elektrificatie, kernenergie en innovatie.

De frustraties over de beperkingen van Omnibus zijn begrijpelijk. Accountantskantoren, consultants en opleiders hadden gehoopt miljarden te verdienen met deze regelgeving, maar dit lijkt voorlopig minder te worden. Laten we daarom beginnen bij de basis: zorgen dat bestaande jaarverslaggeving tijdig, volledig, betrouwbaar en vergelijkbaar is. Duizenden jaarverslagen worden nog steeds te laat of onvolledig gedeponeerd. Het is ironisch om te pleiten voor complexere rapportages, terwijl de fundamentele verplichtingen nog niet worden nageleefd.