Discussie Opinie 19 september 2024

Toezicht op CSRD-assurance: een pleidooi voor systeemtoezicht

Het bevorderen en handhaven van de kwaliteit van niet-financiële audits hangt niet alleen af van regelgeving, maar ook van een toezichtmodel dat samenwerking, vertrouwen en leren centraal stelt.

Sophie van der Zandt

De afgelopen jaren hebben we een vloedgolf aan regelgeving gezien rondom duurzaamheid, waaronder de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). Deze richtlijn dwingt ondernemingen om verantwoording af te leggen over hun duurzaamheidspraktijken, zowel in hun eigen organisatie als in hun waardeketen.

De uitdaging om te rapporteren over niet-financiële informatie volgens de CSRD wordt door velen als overweldigend ervaren. De AFM als toezichthouder speelt hierbij een cruciale rol.  Zoals recent werd aangegeven in een bijdrage van Ronald Bruins, heeft de AFM gekozen voor een benadering die meer gericht is op begeleiding dan op handhaving met de harde hand. Zoals Stephan van Sonderen van de AFM benadrukt: "Het kost tijd en het is complexe materie. We gaan dan ook niet vanaf 1 januari met de harde stok handhaven." Deze benadering, waarbij ondernemingen én accountants de ruimte krijgen om te leren en te groeien in hun rapportage- en controleverplichtingen, spoort met de zienswijze van AFM-bestuursvoorzitter Laura van Geest in haar FD-column van 9 juni 2023 over effectief en doelmatig toezicht.

Systeemtoezicht (ST): De waarde van een modern toezichtmodel

In lijn met deze benadering heb ik via recent onderzoek in het kader van mijn masterscriptie vastgesteld dat er vanuit de accountancysector inderdaad behoefte is aan een moderne vorm van toezicht, genaamd Systeemtoezicht (ST); in de internationale literatuur bekend als System-Based Regulation. Dit toezichtmodel richt zich niet op het strikt naleven van regels, maar op de opzet en werking van managementsystemen van onder toezicht staande organisaties, als middel om de door de wetgever beoogde outcome te borgen. Bij systeemtoezicht wordt onder meer bepaald in hoeverre er verschillen zijn tussen wat organisaties zeggen en wat ze daadwerkelijk doen (decoupling). De feedback die de toezichthouder op basis hiervan geeft, leidt doorgaans tot tweede orde leren en daarmee tot structurele verbeteringen (recoupling).

ST biedt de AFM de mogelijkheid om daar waar mogelijk een coöperatieve en ondersteunende benadering te hanteren, waarbij de relatie met accountantskantoren wordt versterkt door wederzijds vertrouwen en gezamenlijk leren. Dit in tegenstelling tot de huidige werkwijze van de AFM, die meer is gericht op compliance en het uitoefenen van kritiek, met minder nadruk op een continue dialoog en verbetering. Daarbij is het van belang dat accountantskantoren laten zien dat ze bereid zijn om in de praktijk te brengen wat ze beweren, door hun doelstellingen, managementsystemen, acties en resultaten te koppelen om de auditkwaliteit te waarborgen. Het onderzoek wijst daarbij ook op de waarde van continue professionele ontwikkeling, waarbij zowel auditors als toezichthouders getraind moeten worden om de nieuwe standaarden en complexiteit rond niet-financiële rapportages te leren beheersen. Een zekere tolerantie voor onzekerheid in de beginfase van de CSRD-implementatie is hierbij cruciaal.

Van compliance naar samenwerking: de rol van stakeholders

De nieuwe CSRD-regelgeving vraagt dus om een nauwere samenwerking tussen verschillende stakeholders: van bedrijven tot accountants en toezichthouders. Waar de focus eerder lag op compliance en afvinken bij financiële materialiteit, is er nu de roep om een meer holistische aanpak bij niet-financiële materialiteit, waarbij het uiteindelijke doel – een duurzame samenleving – centraal staat. Zoals ook benoemd in de opiniebijdrage 'Via regelvloedgolf naar duurzaamheid', is het belangrijk dat de nieuwe regels geen afbreuk doen aan de innovatiekracht van ondernemingen. Te veel nadruk op precieze naleving kan daarin juist averechts werken.

Conclusie: de weg vooruit

Met de invoering van de CSRD en de bijbehorende European Sustainability Reporting Standards (ESRS) staan we aan het begin van een nieuwe fase in duurzaamheidsverslaglegging en -assurance. Het is duidelijk dat het bevorderen en handhaven van de kwaliteit van niet-financiële audits niet alleen afhangt van strikte regelgeving, maar ook van een toezichtmodel dat samenwerking, vertrouwen en leren centraal stelt. Systeemtoezicht biedt hier een krachtige oplossing, waarbij de AFM niet alleen toezichthouder is, maar ook een partner in de transitie naar duurzaamheid.

Het succes van de CSRD zal afhangen van hoe goed de betrokken partijen – van bedrijven tot toezichthouders – in staat zijn om samen te werken en te leren van zowel successen als fouten met een tolerantie voor onzekerheid. Door goede inspanningen, ondersteund door een modern toezichtmodel zoals ST, kunnen we ervoor zorgen dat een transparante duurzame samenleving echt binnen handbereik komt.

Sophie van der Zandt is recent afgestudeerd met een Master of Science in Global Business and Sustainability aan de Erasmus Universiteit en is mede-eigenaar van Safesecur Group BV, waar ze de rol van projectmanager CSRD vervult. Deze opiniebijdrage is gebaseerd op haar masterscriptie Enhancing Audit Quality in the Era of Non-Financial Reporting: A System-based Regulatory Framework Perspective. Zij dankt haar scriptiebegeleiders Martin de Bree en Martin Dees voor hun waardevolle informatie en suggesties.