Discussie Opinie 14 juni 2024

Leren innoveren als DNA van de accountant

Er zijn veel uitdagingen voor accountants. Innovatie kan helpen deze te overwinnen.

Marcel Bongers en Joost van Buuren

De uitdagingen van de accountantssector betreffen vooral het gebrek aan capaciteit, werk is er genoeg. Het capaciteitstekort wordt veroorzaakt door een te lage instroom ten opzichte van de uitstroom in de beroepspraktijk, in combinatie met de toenemende maatschappelijke behoefte aan beheersing en assurance op terreinen als IT en ESG. Ook zorgen de, overigens wel noodzakelijke, versterkte kwaliteitseisen voor een druk op het accountantsberoep.

De kunst is om voor deze issues oplossingen te creëren die positief interacteren en daardoor verbeteringen kunnen bieden op meerdere oorzaken. Wij menen dat innovaties met behulp van technologie daarvoor de juiste richting zijn. De kwaliteit van het werk, de aantrekkelijkheid van het beroep, maar ook de efficiency van de accountantsinzet zal daardoor worden verbeterd.

Het DNA van accountants moet daarvoor wel wat worden bijgestuurd. Accountants zijn van huis uit namelijk vooral getraind om cijfers uit het verleden te rapporteren, dan wel die te controleren. En dit is altijd een stabiele bron van werkplezier en inkomsten geweest. Vraag is hoe we die attitude van accountants kunnen bijsturen en innovaties kunnen inprenten in het DNA van accountants. Het hernieuwde beroepsprofiel en opleidingsmodel, waarvoor de Expertgroep Educatie een aanzet heeft gegeven, zal hier zeker aan kunnen en moeten bijdragen.

Volle kracht

De huidige praktijk van accountants is daar echter nog niet voldoende mee geholpen, zeker ook vanwege de benodigde zorgvuldigheid die doorlooptijd vergt. Dus om met de beschikbaar gekomen technologische ontwikkelingen de accountantswerkzaamheden efficiënter en effectiever in te richten en ook de proliferatie van de maatschappelijk gevraagde beheersings-, rapportage- en controlewerkzaamheden goed aan te kunnen bieden, zal de innovatie met volle kracht door moeten gaan. Het beroep zal daarmee ook aantrekkelijker kunnen worden. AI, ESG, data-analyse en fraude zijn onderwerpen die aantoonbaar vooral ook de nodige jonge (aankomende en potentiële) beroepsgenoten aanspreken.

Met de komst van AI zijn er allerlei nieuwe mogelijkheden om de accountant te ondersteunen. Denk aan het analyseren van controleobjecten met veel tekst, zoals bestuursverslagen, ESG-rapportages met allerhande toelichtingen, marktanalyses, overheidsrapporten, interne beleids- en uitvoeringsrapporten van klanten, etc. En dan hebben we de mogelijkheden van de 'oude' big-data technieken nog niet eens optimaal benut. 

Vol op het gas met die innovaties, zou je zeggen. Toch is de praktijk weerbarstiger. Redenen kunnen praktisch zijn, bijvoorbeeld vanwege werkdruk 'even geen nieuwe dingen'. Maar ze kunnen ook dieperliggend zijn, waarbij de legitimiteit van de innovatie betwijfeld wordt. Die twijfels kunnen betrekking hebben op het praktische nut van de innovatie voor de dagelijkse beroepspraktijk (pragmatische legitimiteit), het voldoen aan geldende beroepsreglementering en de eisen van de toezichthouder (morele legitimiteit) en de persoonlijke overtuiging dat de innovatie het juiste is om te doen (cognitieve legitimiteit).

Ook de toezichthouders internationaal, verenigt in de IFIAR, hebben hierover een rapport uitgebracht eind 2023 en uiten zo hun twijfels bij de legitimiteit van de innovaties. Zij moedigen accountantskantoren aan om bij innovatie meer aandacht te besteden aan drie onderdelen van wat zij de 'technologie-driehoek' noemen: kwaliteitsborging ten aanzien van de ontwikkeling van de innovatie, uitwerking van de kwaliteit van de achterliggende methodologie en de kwaliteit van de implementatie. Als de IFIAR een dergelijke inventarisatie heeft gedaan en met aandachtspunten komt, dan is het te verwachten dat dit onderdeel wordt van het toetsingskader van de AFM.

Raamwerk

Gelukkig zijn we als beroepsgroep voortvarend aan de slag gegaan, want de NBA Werkgroep Controle van de Toekomst (nu Taskforce Datagedreven Controle) heeft begin 2023 een Raamwerk Kwaliteitsborging van Innovatie van Controlemethodologie uitgebracht en een daarbij behorende rapport over de theoretisering en validering van de innovatie. In dit raamwerk komen de onderdelen van de 'technologie-driehoek' ruimschoots aan bod. 

Verder is dit raamwerk gebaseerd op een systeem dat de kans op een succesvolle innovatie verhoogt. Niet voor niets is het raamwerk in diverse bestuurskamers van accountantskantoren aan de orde geweest. Het biedt een goede basis voor innovaties. Het is deel van de evoluerende common body of knowledge die we als beroep moeten toepassen. Leren innoveren moet onderdeel vormen van het DNA van accountants.

Wellicht vraag je je af hoe je een innovatie start, of vind je het leuk om er aan bij te dragen, maar weet je niet hoe. Of mogelijk heb je al een innovatie gereed, maar kom je er niet verder mee. Je bent niet de enige. Samenwerking kan helpen om als middelgroot of klein accountantskantoor innovaties te realiseren. Bij de Werkgroep Controle van de Toekomst zijn vijf taskforces actief, die ondersteunen bij innovaties:

• Taskforce AI, die een guidance met checks & balances bij het gebruik en de audit van AI toepassingen onderhanden heeft;
• Taskforce Fraude, die gestart is om fraude-onderzoeken, -detectie en -analyse beter te ondersteunen met technologie;
• Taskforce Datagedreven controle, die al gevorderd is met het ontwikkelen en testen van een aanpak om gevalideerd data-analyse toe te passen;
• Taskforce ESG, met als doel de beheersing en controlemethoden van ESG-rapportages en processen te verbeteren;
• Taskforce Continuïteit is in de verkenningsfase en inventariseert op innovaties, om meer zekerheid te verkrijgen over de continuïteit van organisaties.

De meeste taskforces zijn al goed bezet, maar neem als je geïnteresseerd bent vooral contact op met programmamanager Age Lammers (a.lammers@nba.nl) over de mogelijkheden.

Binnenkort volgt meer informatie over ontwikkelingen in de werkgroep. Op weg naar een DNA van de accountant met innovatie in de hoofdrol. Vooral de samenwerking en stimulering van elkaar als accountants met de diverse specialisten is daarbij cruciaal.