Discussie Opinie 10 oktober 2024

Geef banken hun rol terug als financier van het mkb

Banken zijn zoveel tijd en geld kwijt aan het voldoen aan wet- en regelgeving, dat het ten koste gaat van een van hun kerntaken: het verstrekken van leningen aan het mkb. Als het kabinet-Schoof echt het ondernemersklimaat wil verbeteren, moet het de wet- en regelgeving voor banken herzien.

Nahied Rezwani

Meer dan de helft van de kleine ondernemers ervaart het verkrijgen van een lening bij een bank als (zeer) lastig en geeft aan dat hun arbeidsproductiviteit eronder leidt. Het aantal mkb-bedrijven met bankkrediet daalde de laatste zes jaar met maar liefst 34 procent.

De speciaal gezant voor mkb-financiering, Menno Snel, stelde voor om een financieringshub op te richten die ondernemers een overzicht moet geven van betrouwbare financieringsopties. Een belangrijke stap, maar het gaat de onderliggende oorzaken van de kredietkrapte niet oplossen. Banken moeten hun oorspronkelijke rol als financier van het bedrijfsleven weer kunnen oppakken. Dit betekent dat we de verstikkende antiwitwasregels opnieuw moeten evalueren en ze in lijn moeten brengen met de behoeften van het mkb.

Steeds minder leningen voor het mkb

Banken hebben zich de afgelopen jaren steeds verder teruggetrokken als kredietverstrekkers voor het mkb. Het aantal mkb-bedrijven met bankkrediet daalde de laatste zes jaar met 34 procent. Deze terugtrekking is deels te wijten aan strengere kapitaaleisen die na de financiële crisis zijn ingevoerd. Nog meer effect hebben regels voor anti-witwassen en terrorismebestrijding. Banken zijn verplicht om klanten te identificeren, verdachte transacties te monitoren en sanctielijsten te controleren. Ze moeten rapporteren aan autoriteiten en internationaal samenwerken om witwassen en terrorismefinanciering te bestrijden. KPMG spreekt van een "compliance afvinkcultuur" bij banken. Dit kost tijd, geld en zet een flinke druk op hun winstmarges, waardoor het verstrekken van kleinere mkb-kredieten minder aantrekkelijk wordt.

Het is te alle tijden nodig om financiële criminaliteit aan te pakken. Maar de balans tussen regulering en financiering is zoekgeraakt. "Ik zie zelf ook dat de aanpak van witwassen in de praktijk op sommige punten doorschiet", gaf toenmalig minister Kaag van Financiën vorig jaar toe.

Risico's van non-bancaire financiers

Terwijl de investeringsstroom van banken opdroogt, spelen non-bancaire financiers een steeds grotere rol in het mkb. In 2023 steeg het totaalbedrag van deze leningen met 27 procent naar meer dan € 5,1 miljard. Inmiddels is 36 procent van de financiering onder € 1 miljoen non-bancair. "Niemand heeft nog een accountmanager. Ik zie hetzelfde gebeuren in de accountancy. Waar kan het mkb dan nog terecht? Wij helpen ze ook bij bedrijfsvraagstukken en zijn ook praatpaal geworden. In dat opzicht hebben we de rol van banken overgenomen", aldus oud-bankier Ton van der Schelde, die met zijn bedrijf BSCO tientallen miljoenen per jaar aan non-bancaire leningen verstrekt aan het mkb.

Non-bancaire leningen klinken als een welkome reddingsboei, maar er zijn nadelen. Non-bancaire financiers rekenen in de regel (veel) hogere rente dan banken. Bij een fintechbedrijf als Bridgefund kan een bedrijf dat groeigeld nodig heeft terecht, maar zij rekenen aan rente en andere kosten 15 en 20 procent. Daarnaast hebben zulke bedrijven striktere terugbetalingsvoorwaarden en kortere leentermijnen, wat de financiële druk op bedrijven kan verhogen. Nog riskanter is dat deze financiers onder minder strenge regulering staan. Daardoor is er minder bescherming en transparantie en kunnen kredietnemers voor onverwachte kosten en verplichtingen komen te staan. Dat plaatst uiteindelijk een rem op de groei en innovatie in het mkb.

Nederlandse regels versoepelen

Financiële criminaliteit is een groot en groeiend probleem. Simpelweg de regels voor banken versoepelen is geen optie. Maar we kunnen meer doen om een betere balans te brengen tussen betrouwbare financiering voor het mkb en de strijd tegen witwassen.

DNB stelde eerder al een risicogebaseerde aanpak voor om de regellast voor banken te verminderen. Dat betekent dat de meeste inzet en aandacht moet uitgaan naar de grootste witwasrisico's en dat bij lage witwasrisico's minder of geen maatregelen vereist zijn. Ook het gebruik van kunstmatige intelligentie en machine learning om verdachte transacties efficiënter op te sporen, zou banken in staat stellen om de kosten van naleving te verlagen zonder concessies te doen aan veiligheid. Blockchain-technologie biedt volop mogelijkheden om transacties transparanter en efficiënter te maken. Een andere oplossing kan zijn om de kosten van antiwitwasmaatregelen deels te verplaatsen naar een publiek-private samenwerking.

Duidelijk is dat we terug naar de tekentafel moeten om een nieuwe, eigentijdse antiwitwasstrategie te formuleren, die niet ten koste gaat van de kerntaken van de banken. Een sterk ondernemingsklimaat betekent dat juist het mkb toegang heeft tot betrouwbare en betaalbare financiering. Om de groei en innovatie van het mkb op duurzame wijze te stimuleren moet het kabinet-Schoof niet alleen inzetten op minder lasten, maar vooral op het hervormen van de bancaire regelgeving.