Discussie Opinie 12 januari 2024

Een nuchtere kijk op de adviezen van de Expertgroep Educatie

De Kwartiermakers toekomst accountancysector hebben enige tijd geleden, samen met de NBA, een 'Expertgroep Educatie' opgericht. Die expertgroep is gevraagd om advies over het beroepsprofiel voor de accountant en over de toekomstige opzet van accountantsopleidingen in het hoger onderwijs. Die adviezen zijn eind 2023 gepubliceerd.

Willem Buijink en Gerard Mertens

Hoe verstandig zijn de hogeronderwijsadviezen van de Expertgroep Educatie? Zullen de adviezen leiden tot hogeronderwijsopleidingen van accountants die kwaliteitsvoller en aantrekkelijker zijn dan de huidige opleidingen? Alvorens we deze vraag beantwoorden, staan we kort stil bij de vraag wat het speelveld is in Nederland.

De NBA moet bepalen met welke opleiding iemand lid mag worden, als RA of AA. De expertgroep formuleert nu een advies daarover aan de NBA. Universiteiten, sinds de oprichting van de NHH in Rotterdam in 1913, en hogescholen (sinds de start van de heao-opleidingen in de jaren 1970), bieden 'specialisaties' aan in accounting. Accounting is een specialisatie binnen economische, bedrijfseconomische of bedrijfskundige gebieden aan universiteiten en hogescholen. 'Accounting' omvat externe en interne verslaggeving (waaronder ook controlling) en accountantscontrole (waaronder ook AO/IC).

De NBA, voortbouwend op de houding hierover van de voorgangers NIVRA en NOvAA, vraagt voor haar RA-leden een universitaire opleiding en voor AA-leden een hbo-opleiding.

Een deel van de RA-leden van de NBA wordt door de accountantsorganisatie waarvoor zij werken, als dat nodig is, aangemeld bij de Autoriteit Financiële Markten als extern accountant; als 'wettelijk auditor'. Voor hen gelden de vooropleidingseisen uit de EU Auditing Richtlijn uit 2006. Het expertgroep-advies is dus ook een advies aan de AFM.

Universiteiten en hogescholen kennen die richtlijn en de accounting onderwijseisen daarin. Ze houden daarmee rekening mee in hun accounting onderwijs. De onderwijseisen in de Auditing Richtlijn zijn breed geformuleerd en nuttig voor hoger onderwijs accounting in het algemeen.

Regie

Hoe verstandig zijn de expertgroepadviezen? Een eerste advies van de Expertgroep Educatie is de regie over het accountingonderwijs over te laten aan de universiteiten en hogescholen, met alleen de NVAO (Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie) als toezichthouder. Dat is de normale situatie voor hogeronderwijsopleidingen in Nederland. Die regie ligt nu, ook door een afspraak met de NVAO, voor een belangrijk deel bij de CEA. Dat werkt niet goed, concludeert de Expertgroep Educatie terecht.

Dit is een heel verstandig advies. Dat zal nog betere universitaire en hogeschool accountantsopleidingen opleveren (zie ook Buijinks opinie van 26 mei 2023 op deze site). Bovendien, de NVAO draagt de opleidingen-visitatiecommissies toch steeds op om met relevante beroepsprofielen rekening te houden. Daarvoor is geen CEA nodig.

We beperken ons hier verder tot het accountingonderwijs aan de universiteiten. Anderen kunnen beter over het accountingonderwijs aan hogescholen schrijven.

Opbouw

Het tweede advies, over de opbouw van de universitaire accountingopleiding, is minder verstandig. De expertgroep adviseert een totale voltijdse opleidingsduur van zeven jaar. Dat vinden wij veel te lang. Als, om binnen het economiedomein te blijven, een econometrie-opleiding in vier jaar kan en opleidingen in de bètawetenschappen als scheikunde, natuurkunde, wiskunde en informatica in vijf jaar, dan is een advies om de accountingopleiding zeven jaar te laten duren vreemd en bovenal onaantrekkelijk.

De universitaire accountantsopleiding zou volgens ons prima in vier jaar kunnen passen: een BSc-programma van drie jaar en een  éénjarige MSc in accounting (of gelijkaardige naam). Het is echter wel zo dat in de rest van de EU (buiten Vlaanderen) universitaire accountingopleidingen vijf jaar duren. Daar bestaan namelijk meestal tweejarige masteropleidingen. Dat zou wat ons betreft een goed argument kunnen zijn om in Nederland ook vijf jaar aan te houden.

Om het vijfde jaar ook onder het NVAO-toezicht te brengen, is het nodig het expertgroep-advies hier aan te vullen. Alle universitaire postmaster RA-opleidingen kunnen dan het best worden omgevormd tot een eenjarige 'Executive Master RA'. Dat gebeurde overigens al, heel vooruitziend, een poos geleden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarmee wordt de voltijdse totale studielast voor een accountantsopleiding in Nederland dan vijf jaar.

Er bestaan ook al andere NVAO-geaccrediteerde executive master-programma's in Nederland die aansluiten op de universitaire MSc in accountingprogramma's. De RC-opleidingen zijn daarvan een voorbeeld, maar ook de IT-auditor executive master. Er zijn dus goede, al bestaande, voorbeelden voor de opzet die we voorstellen.

Een voordeel van deze executive master-opzet is dat het slotexamen accountant erin kan worden opgenomen en dan ook onder NVAO-toezicht komt. Studenten werken tijdens de executive accounting master, die ze gespreid in de tijd kunnen volgen en doen meteen al de praktijkstage.

Opleidingstitel

Het derde advies gaat over de opleidingstitel. De Expertgroep Educatie stelt voor als universitaire accountantsberoepstitel 'register auditor'. Dat kan, maar het is geen aantrekkelijk advies. Het zal voor studenten, gelet op hun toekomstige carrièremogelijkheden, te beperkend aanvoelen. Bovendien, de beroepstitel registeraccountant is zo ingeburgerd dat het zonde is om die, nodeloos, op te offeren. De door de expertgroep voorgestelde nieuwe beroepstitel 'accountant adviseur' is dan niet nodig. In de executive master registeraccountant kan, als dat nuttig is, een 'accountant adviseur'-traject worden voorzien.

De expertgroep adviseert ook specialisaties te laten ontstaan naast de RA-specialisatie. Dat kan makkelijk in een executive master-opzet. Deze executive masters bestaan ook vaak al lang. De bekendste noemden we al, de executive master RC- en de executive master IT-auditor-opleidingen.

Universitaire accountants (met een BSc, MSc en executive master-diploma) worden na de afronding van de praktijkstage, zoals nu, als RA lid van de NBA.

Graag willen we ook nog een waarschuwing meegeven ten aanzien van de discussie over de duur van de opleiding. In de VS is de duur van de universitaire CPA-opleiding ook vijf jaar (en dus geen zeven jaar). Daar gaan nu stemmen op om dat terug te brengen naar vier jaar. Precies omdat intellectueel vergelijkbare universitaire opleidingen, zoals finance, economics en data analytics, daar wel in vier jaar kunnen worden afgerond. De Amerikanen zijn invloedrijk in de IFAC. Deze discussie kan dus ook binnen IFAC ontstaan en dan Nederland bereiken. De Expertgroep Educatie zegt hierover niets in haar advies.