Discussie Opinie 26 april 2023

Verslaggevingsregels vergroten de kans op crisis

In maart van dit jaar hebben we een korte bankencrisis doorgemaakt. Op basis van de rapportages konden we weten met welke banken het slecht zou gaan. Maar omdat we de verliezen in voetnoten hebben verstopt, steken we collectief de kop in het zand.

Sanjay Bissessur en Jan Bouwens

Een recente studie laat zien dat alleen al in de VS 190 banken nog altijd een risico lopen, vergelijkbaar met de Silicon Valley Bank (SVB). Het is tijd voor een herziening in de verslaggeving. Terug naar historische kosten of de lagere marktprijs.

Onze collega Shiva Rajgopal heeft onlangs de boeken van SVB, waartoe iedereen toegang had, geopend en stelt vast dat iedereen kon weten dat SVB op 31 juli 2022 failliet was. De zaak is eenvoudig van de balans te lezen.

Verliezen vanaf begin 2022 zichtbaar

Om te beginnen openen we de jaarbalans van 2021. Over het jaar 2021 zien we de activabasis van SVB nagenoeg verdubbelen van $ 115 miljard naar $ 211 miljard. Deze activa werden gefinancierd door $ 189 miljard aan direct opvraagbare deposito's, ongeveer $ 5 miljard aan andere verplichtingen, waaronder langlopende schulden,  en ongeveer $ 16 miljard aan eigen vermogen. Eind 2020 zag de balans er nog als volgt uit:  activa van $ 115 miljard die werden gefinancierd met  $ 112 miljard aan deposito's, $ 5 miljard aan overige verplichtingen en ongeveer $ 8 miljard aan eigen vermogen.

We zien de direct opvraagbare tegoeden dus stijgen met  $ 100 miljard ($ 211 - $ 112). Het grootste deel van dat geld werd gebruikt om voor ongeveer $ 81 miljard aan obligaties te kopen, die men tot het einde van de looptijd (held to maturity; HTM) wilde aanhouden. HTM bedroeg aan het einde van 2021 $ 98 miljard. De rest, ongeveer $ 21 miljard van de nieuwe deposito's, ging naar leningen die in 2021 van $ 45 miljard naar $ 66 miljard opliepen. Het blijkt dat SVB ook in 2021 eigen vermogen heeft uitgegeven: $ 2,3 miljard gewone aandelen en $ 3,3 miljard preferente aandelen.

De HTM-bezittingen zijn meestal obligaties geboekt worden tegen de waarde die de bank aan het einde van de looptijd mag incasseren. In het geval van SVB ging het om $ 63 miljard om obligaties met onroerend goed als zekerstelling, uitgegeven door Freddie Mac, Fannie Mae of Ginnie Mae.

De door SVB gedeponeerde balans en winst-en-verliesrekening 2021 rapporteert dat de totale waarde van de HTM-portfolio $ 98 miljard bedraagt. Voetnoot 22 van dit rapport vermeldt dat de marktwaarde van obligaties $ 97,2 miljard waard was. Met andere woorden: Als de obligaties eind december waren verkocht, dan zou SVB hierop een verlies van $ 800 miljoen maken.

Wat gebeurt er in 2022? Over het eerste kwartaal van 2022 rapporteert SVB dat de boekwaarde van de HTM-effecten $ 98,7 miljard bedraagt. De voetnoot over deze bezittingen geeft aan dat de waarde nog maar $ 91,6 miljard is. De reden van dit waardeverschil weten we inmiddels; de marktrente steeg, terwijl de obligaties vastrentend zijn.  

Wanneer we deze niet-gerealiseerde verliezen van $ 7,1 miljard ten laste van het eigen vermogen zouden brengen, dan zou het eigen vermogen van SVB zijn gedaald van de gerapporteerde $ 16,3 miljard naar $ 9,2 miljard.

SVB was op 31 juli 2022 al failliet

Over het tweede kwartaal rapporteert SVB op 31 juli 2022 dat de boekwaarde van de HTM-effecten $ 98,7 miljard zijn. In de voetnoot tekent SVB op dat de waarde van de HTM portfolio $ 84,5 miljard bedraagt. We hebben nu dus een verlies staan van $ 14,2 miljard, waarmee de facto de waarde van het eigen vermogen zou zijn teruggebracht van $ 16,2 miljard naar $ 2 miljard. Hiermee was het eigen vermogen ver beneden de vermogenseis van 8 procent gedaald en was SVB de facto failliet.

Kon de gebruiker van de jaarrekening dit weten? Het antwoord luidt volmondig 'ja'. Maar na de financiële crisis heeft de lobby van de banken gewerkt, zodat de HTM-activa steeds tegen de historische uitgaafprijs staan genoteerd. Ondanks de voetnoten rekenden de gebruikers op de eindwaarde van de obligaties. Maar als we aan de creditzijde van de balans gaan kijken, dan zien we dat de rente op deposito's oplopen met de rentebesluiten van de centrale bank.

Nu had SVB zich verzekerd tegen de mogelijkheid van een rentestijging, maar het management had om zijn winst te redden de polissen met winst verkocht!  

Goed-koopmansgebruik

Wat leren we hier uit? In de eerste plaats zou het aan te bevelen zijn om de waardeontwikkeling van de bezittingen een-op-een te laten zien. Volgens het goed-koopmansgebruik zouden activa tegen de historische uitgaafprijs of de lagere marktwaarde moeten noteren. Had men dat gedaan, dan was al in het eerste kwartaal van 2022 duidelijk geworden dat de verliezen in een kwartaal $ 7.1 miljard bedroegen; dat zou toch een rode vlag moeten zijn! Door – zoals de verslaggevingsregels voorschrijven – gebruik te maken van de voetnoten, wordt de gebruiker van de jaarrekening in slaap gesust, zo blijkt ook uit bestaand onderzoek.

We pleiten er daarom voor dat we het goed koopmansgebruik herinvoeren. Voorts zou het van belang zijn dat de controlerend accountant over de patronen die zich bij SVB afspeelden van meet af aan expliciet dient te rapporteren. Dat zou betekenen dat de kwartaalrapportages ook van accountantscontrole moeten worden voorzien, met daarin een risicoparagraaf van de accountant.