Discussie Opinie 18 april 2023

Terug bij af

Ruim een jaar nadat EY de scheiding van de audit- en adviestak aankondigde, zijn we weer terug bij af. Expeditie Everest is niet verder gekomen dan het basiskamp, waar inmiddels voor een slordige honderd miljoen euro aan bouwmateriaal is weggewaaid. "Het is net een bord koude spaghetti", aldus consultant Mark van Weegen in het FD. "Je ziet de slierten, maar uit elkaar trekken gaat niet meer goed."

Jan-Willem Wits

Aanvankelijk leek het een stoutmoedig plan, om als first mover consequenties te verbinden aan de grote politieke en maatschappelijke druk om accountants en adviseurs steeds meer op afstand van elkaar te zetten. Een heldere keuze voor audit only zou de geloofwaardigheid van accountants als strenge, onafhankelijke bedrijfscontroleurs ten dienste van het maatschappelijk verkeer vergroten. En adviseurs zouden daardoor bevrijd worden van de knellende banden door hun samenwerking met accountants, zoals het verbod om adviesdiensten bij controleklanten te leveren en de beperkte ruimte om vreemd kapitaal aan te trekken. De tijd dat consultants via de leveranciersingang door de accountant konden worden binnengelaten, lag toch al ver achter ons. Helder verhaal.

Al snel bleek de principiële keuze voor een splitsing van audit en advies toch iets subtieler te liggen. Van audit only was geen sprake, bezwoeren de leiders van EY. Met chirurgische precisie zouden bepaalde adviestakken worden weggesneden, maar bleven anderen behouden. Waar de scheidslijn dan exact kwam te liggen en vooral waarom, bleef nogal vaag. Ook klonk dat vooral de fiscalisten weinig voelden om als adviesbureau het oude nest te verlaten.

Daarnaast ontstond het beeld dat de scheiding primair moest leiden tot een betere business case, waar de partners niet alleen een flinke bonus aan over zouden houden, maar ook na de 'verstandsscheiding' van zouden blijven profiteren. Van een knieval voor politici, toezichthouders en andere stakeholders die al jarenlang met het idee van audit only spelen om daarmee de maatschappelijke kwaliteit van de accountantscontrole te verbeteren, was dan ook geen sprake. Stel je voor.

Het is tenminste interessant dat, terwijl de financiële media overuren draaien om over de ingeslikte scheidingsplannen te berichten, er op Adformatie, website voor marketeers en communicatieprofessionals, een interview werd geplaatst met Ron Schneider, director Brand, Marketing & Communications van EY in Nederland. Zoals wel vaker is het (overigens prima) merkverhaal van marketeers als Schneider toch net iets anders van toon en inhoud dan de inbreng van accountantskantoren in hun dialoog met de politiek, de toezichthouder en de media.

EY is voor alles een multidisciplinaire professional services firm, aldus Schneider. De 140 jaar oude kernwaarden van EY als onafhankelijk en betrouwbaar zijn nog steeds springlevend, maar EY is méér dan alleen een accountantskantoor. Sterker nog: Naast een zekere afstandelijkheid die bij een merk als EY vanouds hoort, willen ze graag ook samen optrekken met klanten; met name rond maatschappelijke thema's als duurzaamheid. Alleen dan lukt het om echt impact te maken en te "bouwen aan een betere wereld". Ook een helder verhaal, maar dan anders.

Het is veelzeggend dat in het hele gesprek van ruim dertig minuten geen enkele vraag naar voren komt over de mogelijke splitsing van audit en advies en de gevolgen die dat zou hebben voor het merk. Welke nieuwe proposities zouden dan ontstaan? En hoe zou EY zich positioneren zonder zware consultancytak? Gelukkig hoeft Schneider daarvan niet meer wakker te liggen. Hij vertelt ook gewoon het bekende EY-verhaal dat al jarenlang klinkt. Daar is op zich niets mis mee, maar waarom is dan überhaupt overwogen om de boel uit elkaar te trekken?

Toch zijn het juist dit soort teksten waarmee je toezichthouders en politici de gordijnen injaagt. Zij hebben niets met een begrip als professional services firm, waardoor het lijkt alsof de audit een van de vele diensten is die je af kunt nemen, in plaats van dé centrale (maatschappelijke) taak van een accountantsorganisatie. Dat je als klant gedwongen moet kiezen tussen twee deuren - audit of advies - komt evenmin duidelijk naar voren, wanneer er voortdurend wordt gehamerd op de meerwaarde van multidisciplinaire samenwerking. Een accountant heeft ten principale een andere 'rompstand' dan een adviseur en een volledig andere relatie met de klant, als controleur op afstand in plaats van als betrokken ‘business partner’. Zelfs dat woord 'klant' is al verdacht, want dat is uiteindelijk het maatschappelijk verkeer, aldus de publieke stakeholders, die daarom liever willen dat over 'gecontroleerde entiteit' wordt gesproken.

Met audit only zou er een einde komen aan deze dubbelzinnigheid. De hybride identiteit van het huidige accountants- én advieskantoor maakt dan plaats voor twee duidelijk onderscheiden merkverhalen: Een accountantskantoor dat onafhankelijk de bedrijfsresultaten beoordeelt en hoogstens helpt bij het meetbaar maken én een advieskantoor dat bedrijven ondersteunt om diezelfde resultaten te verbeteren.

Het is EY nooit gelukt om dat nieuwe verhaal duidelijk neer te zetten en daar ligt ook precies het probleem. Wanneer bedrijven hun maatschappelijke missie niet scherp hebben - de 'Waartoe ben ik op aarde?-vraag '- lukt het ook niet om een heldere keuze te maken en daarbij een overtuigend verhaal te vertellen.

Het heeft er alle schijn van dat het voorgenomen besluit van EY vooral is gesneuveld op een interne strijd rondom de zakelijke belangen van verschillende partnergroepen. Dat is al wat pijnlijk, omdat er kennelijk heel veel verschillende beelden bestaan over wat het beste is voor het bedrijf. Het is ook moeilijk voorstelbaar dat iedereen nu weer overgaat tot de orde van de dag.

Bovenal blijft de vraag onbeantwoord of het maatschappelijk verkeer, maar ook individuele bedrijven, meer gebaat zijn bij audit only-aanbieders van accountancydiensten, of ook prima uit de voeten kunnen met de huidige professional services firms. Die vraag ligt nu weer op het bordje van politici en toezichthouders. En dat is een gemiste kans.