Discussie Opinie 21 maart 2023

Anti-witwas-sprookjes

De buitenkant van het witwasprobleem is belangrijker dan het daadwerkelijk aanpakken ervan. De auteurs van een boek over de strijd tegen witwassen pleiten voor radicale veranderingen.

Bob Hoogenboom

In 1990 wordt onder de vleugels van de OECD de Financial Action Task Force (FATF) opgericht. Een klein secretariaat in Parijs heeft sindsdien een opzienbarende invloed gehad op  wet- en regelgeving over witwassen in de hele wereld. "Volg het geld" en "neem het criminele geld in beslag" zijn in ruim tweehonderd landen de mantra's van de rechtshandhaving geworden.

De veertig FATF-aanbevelingen van het eerste uur hebben wereldwijd een infrastructuur gecreëerd van meldpunten ongebruikelijke transacties, versterking van financieel rechercheren, strafbaarstellingen witwassen en juridische mogelijkheden om crimineel geld af te pakken. Dit anti-witwas raamwerk is echter een reus op lemen voeten. Dat is het argument van Nicolas Gilmour en Tristram Hicks in The War on Dirty Money (2023).

Zij hebben fundamentele kritiek. De meldpunten worden exponentieel overspoeld met meldingen en zien door de bomen het bos niet. Het idee dat financial intelligence centraal staat in onderzoeken naar allerlei vormen van misdaad, is niet van de grond gekomen. De veertig aanbevelingen vol nieuwe ideeën om misdaad anders aan te pakken, doen het goed op papier. De uitvoering is werk in ontwikkeling; nog steeds!

Beleidsmakers omarmden de ideeën en legden deze vast in nationale raamwerken. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering werd gelegd bij toezicht en handhaving, die de wereld van de haute finance echter niet begrepen. En de uitvoering werd klein gehouden. Het Openbaar Ministerie en de opsporing hebben zich niet echt een grondhouding eigen gemaakt waarin witwassen relevant is voor alle misdaad. Neen, opsporen, bewijsvoering en vervolging is en blijft 'beperkt' tot verdachten en veelal traditionele (drugs)delicten. Opsporing en vervolging blijven doen wat ze altijd hebben gedaan. Het geld volgen scoort niet hoog in het dagelijks leven. Carrières worden gemaakt via traditionele zaken.

De auteurs schrijven over obstakels en absurditeiten. Ondanks het FATF-raamwerk is de pakkans nihil. Het United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) schat dat 0,2 procent crimineel geld jaarlijks wordt geconfisqueerd. Dus ondanks alle investeringen van overheden (naar schatting tweehonderd miljard dollar per jaar) en forse investeringen door poortwachters in preventie en compliance, wordt slechts aan de oppervlakte van het probleem gekrast: "but all these together, and working for decades, have had virtually zero effect on the problem. It is not getting anywhere near." Niet voor niets klagen poortwachters steen en been. Zij investeren in compliance en melden ongebruikelijke transacties, maar zien overheden niet echt in de Champions League van het grote geld kampioenswedstrijden spelen.

Een absurditeit is de uitgebreide FATF-Mutual Evaluation. Landen worden om de zoveel jaar geëvalueerd. Waar staan zij wat betreft de veertig aanbevelingen? De landenrapporten worden zorgvuldig over een periode van 18 maanden samengesteld. De rapporten beslaan honderden pagina's, maar 'veranderen weinig in de echte wereld'. De reden is dat overheden er alles aan doen om 'slechts' te voldoen aan 'het examen' van de FATF. Formele en politiek-correcte feiten en argumenten worden onophoudelijk aangevoerd. Of deze doorwerken in de praktijk is politiek irrelevant. En als het examen is gehaald, leunen gezagsdragers achterover. De uitvoering wordt dan weer 'overgelaten' aan uitvoerders, die te weinig capaciteit hebben. Net zoals binnen poortwachters de compliancefunctie door duizenden functionarissen is geritualiseerd door een afvinkcultuur. De buitenkant van het witwasprobleem is belangrijker dan het daadwerkelijk aanpakken ervan. Voor de bühne 'scoren' is belangrijker dan de onderliggende maatschappelijke vraagstukken. "Words that succeed, policies that fail."

De auteurs zijn verre van mild. Soms spreken zij hun afschuw uit over de louter symbolische Anti-Money Laundering (AML) wereld, maar zij zijn hoopvol. Zij pleiten voor radicale veranderingen: A Future Landscape. Onderdeel van dat landschap zou handhaving moeten zijn. Witwassen in veel landen wordt door een enthousiaste groep van officieren van justitie, medewerkers van meldpunten, compliance-afdelingen, toezichthouders en opsporingsambtenaren uitgevoerd. Maar zij worden ondergewaardeerd door hun 'collega's' die zich met echte misdaad bezighouden. De budgetten en salariëring van de 'volg het geld'-mensen en organisaties is onvoldoende.

Een ander radicaal idee is om veel meer aandacht te hebben voor internationale samenwerking in FATF-verband. Nog altijd zijn de FATF-landen voornamelijk met zichzelf bezig. Geld flitst echter 24/7 de wereld rond. Zicht op dwarsverbanden en informatie-uitwisseling tussen landen is absoluut noodzakelijk.