Discussie Opinie 20 februari 2023

Repareer de rekensom

Een circulaire economie vraagt ook aanpassingen op het gebied van fiscaliteit en accounting. Circulariteit is mogelijk en nodig om klimaatdoelen te halen. Maar dan moeten we wel de rekensom kloppend krijgen.

Lucas Geusebroek

Soms zijn woorden echt raak. In dit geval komen ze van Ria Roerink (DNB) in haar column in het FD: "Repareer de financiële rekensom van onze afvaleconomie, zodat circulair het antwoord wordt." Deze zin zou ik graag inlijsten. Roerink schrijft verder: "Kern van het probleem is dat financiële prikkels nu het verkeerde stimuleren." Het repareren van deze rekensom is het waard om ons voor in te spannen.

De omslag van een lineaire, take-make-waste economie naar een meer circulaire economie, waarin waardebehoud voorop staat, gaat namelijk te langzaam. Het gaat zelfs de verkeerde kant op. Dat blijkt uit het Global Circularity Gap Report, dit jaar opgesteld in samenwerking met Deloitte. Berekend is dat wereldwijd het percentage hergebruikte grondstoffen de laatste jaren daalt: van 8,6 procent in 2020 naar 7,2 procent in 2022. Het gebruik van primaire grondstoffen stijgt te hard om door behoud en recycling van waardevolle materialen te worden opgevangen. "Increasing material consumption does not always lead to better conditions for people, as it degrades the very systems we rely on to live", benadrukt de samenvatting. Of zoals de SER het in september 2022 verwoordde in zijn verkenning over de grondstoffen- en energietransitie: "We zullen radicaal efficiënter moeten omgaan met grondstoffen, materialen en producten."

In januari 2023 heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) zijn tweejaarlijkse Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER) uitgebracht over de voortgang in Nederland. De conclusie luidt: "Circulaire doelen liggen nog ver buiten bereik." Een tussendoel van de Nederlandse regering op weg naar een volledig circulaire economie in 2050, is het halveren van ons (abiotische) grondstofgebruik in 2030. We lopen achter op schema, zo constateert het PBL samen met diverse kennisinstellingen. Hoe komt dat?

De oorzaken zijn ongetwijfeld complex. De stap van het bestaande economisch systeem naar een fundamenteel andere manier van produceren en consumeren - en denken - is nu eenmaal groot en beleidsmatig ingewikkeld. "Er is meer drang en dwang nodig", zegt het PBL. Maar vast staat dat deze beweging zou zijn geholpen met een betere rekensom. Dat voorkomt verspilling en is - al helemaal bij stijgende grondstofprijzen - een kwestie van gezond verstand. Om uit te vinden hoe we dit realiseren, neemt de NBA sinds 2019 als medeoprichter deel aan de Coalitie Circulaire Accounting (CCA). We onderzoeken in casestudies hoe accounting-obstakels richting circulaire transitie kunnen worden weggenomen en kansen op versnelling vergroot.

Van 6 tot 11 februari is voor de negende keer de Week van de Circulaire Economie gehouden. Bij de start hiervan heeft de Rijksoverheid het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030 gelanceerd. Daarin lezen we: "Ook op het gebied van fiscaliteit en accounting zijn aanpassingen nodig. Zo ontstaat gaandeweg een nieuw normaal van gangbare praktijken; het resultaat is een nieuwe werkelijkheid."

Het zijn precies de onderwerpen fiscaliteit en accounting die centraal staan in de nieuwste publicatie van de Coalitie Circulaire Accounting, Making Cycling Circular: the case of Swapfiets. Door het aanbieden van de fiets-als-dienst, is het bedrijf niet alleen verantwoordelijk voor het verstrekken van de fiets, maar blijft dat óók voor alle onderhoud en reparatie. Hoewel voor die laatste twee een verlaagd btw-tarief geldt, ontkomt de onderneming er niet aan om over de totale dienstverlening het hoge btw-tarief te rekenen. Dat is de verkeerde financiële prikkel. Het verslechtert de businesscase om te investeren in een zo lang mogelijke levensduur. Daarnaast pakt het uitgangspunt van lineaire afschrijving financieel nadelig uit.

Dat ondervinden ook de leden van de Club van Circulaire Ondernemers, die zich deze maand hebben verenigd. Zij laten zien dat circulariteit mogelijk is én noodzakelijk om klimaatdoelen te halen. Maar dan moeten we wel de rekensom kloppend krijgen. Het is hoog tijd dat accountants en financials hier een actieve bijdrage aan gaan leveren. Mogelijk doet u dat al. Wie pakt de handschoen op?