Discussie Opinie 16 februari 2023

Naar een toekomstbestendige en studeerbare accountantsopleiding: twee wegen

Als reactie op het rapport 'Stip aan de horizon' stelt Willem Buijink twee mogelijke hervormingen van de accountantsopleiding voor, die rekening houden met de nationale en internationale context.

Willem Buijink

De Commissie Eindtermen Accountantsopleiding (CEA) en de Raad voor de Praktijkopleidingen (RPO) van de NBA publiceerden kort geleden voorstellen voor een hervorming van de accountantsopleiding in Nederland.

Dit is de internationale context:

• Er is de EU Auditing Richtlijn, die een vakkenpakket en een praktijkdeel voor de opleiding tot externe accountant ('statutory auditor') voorschrijft.
• De EU Auditing Richtlijn vraagt voor de externe accountant een 'theorie'-opleiding van universitair niveau.
• Voor andere accountants is er op EU-niveau geen opleiding of vakkenpakket.

Dit is de nationale context:

• Voor een AA-opleiding zijn beschikbaar de hogeschool (hbo) BSc en de hbo master-programmavorm: hbo-onderwijs wordt als 'van universitair niveau' beschouwd.
• Voor een RA-opleiding zijn beschikbaar de wetenschappelijk onderwijs (wo) BSc, MSc en een executive master-programmavorm;
• Hbo- en wo-bachelor, master en executive master-programma's staan onder toezicht van de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO).
• Binnen de EU kennen veel landen een tweejarige universitaire (wo) master-opleiding. Nederland wijkt daarvan af met éénjarige master-opleiding voor alpha en gamma Masteropleidingen, zoals een MSc in Accountancy.
• De AA- en RA-opleidingen leiden accountants in het algemeen op; lang niet alle AA's en RA's worden, als NBA-lid, externe accountant.

Het rapport 'Stip aan de horizon' geeft deze context maar ten dele weer, wellicht met opzet. Het rapport wil, zo lijkt het, vooral een discussie over de toekomst van de accountantsopleiding "op gang brengen". Maar een lange discussie is helemaal niet nodig: nuchtere hervormingen liggen voor de hand.

Drie belangrijke zaken komen aan de orde in het rapport:

1. De instroom accountantsopleidingen neemt af.
2. Wie is 'eigenaar' van de hogeschool- en universitaire accountantsopleidingen.
3. Het aandeel in de opleidingen van de CEA-eindtermen, accounting en andere vakken, is te omvangrijk.

Over punt 3: Dat beslag is inderdaad omvangrijk. Voor de huidige hbo- en wo-accountantsopleidingen gaat het om tweehonderd van de driehonderd EC (studiepunten). De CEA baseert zich daarbij op het vakkenpakket in de Auditing Richtlijn, aangepast voor ook de niet-externe accountant. Maar in de richtlijn wordt geen 'zwaarte' voorgeschreven. De CEA staat doordat grote 'beslag' een brede instroom in de accountantsopleidingen in de weg. Het maakt de opleidingen ook langer dan nodig en bovendien minder academisch 'uitdagend'. Dat legde ik in mijn eerdere CEA-opinie al uit.

Over punt 2: Ik zei in die eerdere opinie ook dat hogescholen en universiteiten natuurlijk eigenaar moeten zijn van de opleidingen die zij aanbieden. Hogescholen en universiteiten kennen de Auditing Richtlijn, het NBA-accountantberoepsprofiel en gelijkwaardige opleidingen binnen en buiten Nederland. Zij hebben de noodzakelijke pedagogische en wetenschappelijke kennis in huis. Hogescholen en universiteiten zullen dus, verstandig, de gepaste omvang van het accountant vakkenpakket kiezen. Ze zullen ook de eigenheid van een accountantsopleiding aan een hogeschool of een universiteit benadrukken. Dit alles onder toezicht, zoals gebruikelijk, van de NVAO. Een CEA is niet nodig.

Over punt 1: Ik stel, als reactie op dit rapport, twee mogelijke hervormingen van de accountantsopleiding voor. Hervormingen die wel rekening houden met de nationale en internationale context. De hervormingen pakken de 'problemen' van de huidige opleiding aan: Het probleem van de overdreven omvang van het CEA-eindtermen-beslag en ook de andere problemen die ik in mijn eerdere CEA-opinie noemde. Daardoor worden de opleidingen nóg beter. Zo kan de instroom weer toenemen.

Verbreding

Vijf jaar studie is internationaal een vaak voorkomende universitaire (theorie) studieduur voor een (externe) accountant (zie een aantal EU-lidstaten en de VS). In Nederland wordt die vijf jaar bereikt door een postbachelor AA of een postmaster RA. Om volledig NVAO-toezicht mogelijk te maken moeten wel de bestaande postbachelors AA worden omgezet in geaccrediteerde hbo masters, en de postmasters RA in NVAO-geaccrediteerde Executive Masters. Nu is dat laatste alleen zo aan de RUG.

Het Auditing Richtlijn-vakkenpakket voor een externe accountant is, met een gepaste omvang, grotendeels behandelbaar binnen de wo MSc accountancy, plus de wo executive master accountancy. Daardoor ontstaan veel bredere instroommogelijkheden uit allerlei soorten bachelor programma's, waar nodig nog met een pre-master. Dat kunnen ook hbo BSc accountancy-programma's zijn. Dat vakkenpakket past ook binnen de hbo BSc accountancy, plus de hbo master accountancy.

De 'productie' van dit systeem bestaat dan uit RA's (externe accountants), AA's (accountancy-mkb), na de praktijkopleiding, en hbo bachelors accountancy en wo masters in accountancy. De laatste twee groepen worden geen lid van de NBA. Het systeem valt zo onder NVAO-toezicht.

Het CEA/RPO-rapport denkt in de richting van 'verbreding'. Deze mogelijkheid noemde ik ook in mijn eerdere CEA-opinie. Maar 'specialisatie' is ook mogelijk.

Specialisatie

Het Auditing Richtlijn-vakkenpakket voor een (externe) accountant wordt 'ingebouwd' in de wo BSc en MSc. De wo BSc wordt dan een BSc (economie en) bedrijfseconomie met een duidelijke accountancy track of een gespecialiseerde BSc accountancy. Nyenrode heeft al een BSc accountancy. Na de MSc accountancy kan meteen begonnen worden met de praktijkopleiding. Een postmaster of executive master is niet meer nodig. Dat betekent ook het wegvallen van theorie 'studiedruk' tijdens de praktijkopleiding.

Dat vakkenpakket voor een (externe) accountant wordt 'ingebouwd' in de hbo BSc accountancy. Na die BSc accountancy kan meteen begonnen worden aan de praktijkopleiding. Een postbachelor of -master is niet meer nodig.

De 'productie' van dit systeem bestaat dan uit wo masters in accountancy en hbo bachelors in accountancy. Deze masters en bachelors kunnen na een praktijkopleiding lid worden van de NBA als RA en als AA. Het systeem valt automatisch onder NVAO toezicht.

Het CEA/RPO-rapport noemt een 'specialisatie'-hervorming niet. Ik deed dat eerder ook niet. Inkorten van de RA- en AA-opleidingen lijkt voor studenten, vergelijkenderwijs, heel aantrekkelijk. Startbekwame wo econometrie en economie masters, om maar twee opleidingen te noemen met een gespecialiseerde BSc en MSc, worden in vier jaar opgeleid. Dan kan dat voor een startbekwame accountant (op de praktijkopleiding na) ook.

Nota bene: In beide mogelijke hervormingen, breed versus specialisatie, komt dezelfde hoeveelheid accountantstof aan de orde in de opleidingen. Het is dus ook mogelijk voor de universiteiten en hogescholen om te kiezen. Zo kunnen dan brede èn gespecialiseerde accountantsopleidingen in Nederland naast elkaar bestaan.