Discussie Opinie 28 december 2023

Materialiteitsanalyse bij de Elfsteden

Als we in Nederland één fenomeen moeten noemen dat gebukt gaat onder de opwarming van de aarde, dan is het wel de legendarische Elfstedentocht.

Lucas Geusebroek

Toch is de vereniging die sinds 1909 hierover gaat minstens zo bezorgd over haar eigen CO₂-voetafdruk, als over de gevolgen van temperatuurstijging voor haar kernactiviteit: de schaatstocht van tweehonderd kilometer. Dit voorbeeld stemt tot nadenken over het begrip 'dubbele materialiteit' en hoe we in het kader van de CSRD hiermee om kunnen gaan.

Hoewel de tocht der tochten nu al 26 jaar niet meer is georganiseerd, geeft Koninklijke Vereniging de Friesche Elf Steden blijk van een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Niet alleen om elk jaar op 1 december weer alle voorbereidingen op orde te hebben voor die zeldzame vorstperiode waarin de schaatstocht verreden kan worden – dat ziet zij als vanzelfsprekend – maar ook om uit te zoeken hoe ze zelf het milieu zo min mogelijk kan belasten. Daar is de vereniging al meerdere jaren bewust mee bezig. Voor de neutrale lezer zou dat als overdreven bezorgdheid kunnen overkomen. Als niet-neutraal Elfstedenlid (sinds 2005) zie ik dat anders.

Impact

In de jaarlijkse 'Elfstedenbrief', die leden voorafgaand aan de ledenvergadering ontvangen, treffen we deze winter als laatste onderwerp aan 'Op weg naar een duurzame Elfstedentocht'. Na de vaststelling dat dit evenement de gevolgen van klimaatverandering aan den lijve ondervindt, draait dit item om de professionele impactberekening die de vereniging heeft laten uitvoeren om in beeld te krijgen wat de CO₂-uitstoot zou zijn als De Tocht (de Elfstedenbrief gebruikt steevast twee hoofdletters) weer wordt gehouden. Het bracht columnist Sander Donkers tot een overpeinzing in de Volkskrant over "De fraaie toekomst van de tocht die niet doorgaat". De schatting komt in totaal uit op 540 ton CO₂-equivalenten, waarbij de Elfstedenbrief keurig uitlegt wat dit zijn en hoe ze zijn verdeeld. Het ligt voor de hand dat de reisbewegingen van de vele schaatsers bovenaan staan, met 66 procent.

Bron: Elfstedenbrief, november 2023

Van de ruim 30.000 leden – nog meer zelfs dan de NBA – worden er ten slotte rond de 25.000 schaatsers daadwerkelijk op het ijs verwacht, als De Tocht doorgaat. Gastspreker tijdens de ledenvergadering met bijna vijfhonderd aanwezigen op 9 december jl. was tweevoudig winnaar Evert van Benthem. Hij kondigde alvast aan dat hij met het hele gezin uit Canada over komt vliegen wanneer de zestiende Tocht mocht plaatsvinden, om samen met zijn drie zonen deel te nemen.

Toch vallen die reisbewegingen (inclusief deze vliegreis) in het niet bij iets wat buiten de inschatting is gelaten: de honderdduizenden toeschouwers die tegen die tijd een plekje hopen te vinden langs de route. Daarover vermeldt de vereniging begrijpelijkerwijs: "De impact van de bezoekers aan De Tocht en de festiviteiten die in de gemeenten in Friesland worden georganiseerd, zijn niet meegenomen in de CO₂e bepaling." Dat is ook knap lastig uit te rekenen.

We kunnen een voorbeeld nemen aan de inspanningen van de Elfstedenvereniging om haar eigen bedrijfsvoering te verduurzamen met behulp van deze impactanalyse; bijvoorbeeld met betrekking tot mobiele energievoorziening en busvervoer van de schaatsers van finish naar start. Binnen het concept dubbele materialiteit (zie ESRS 1 en 2 van de CSRD) heet dat impact-materialiteit: de effecten van de onderneming op mens en milieu in haar omgeving. In omgekeerde richting wordt dit financiële materialiteit genoemd: de effecten van externe omstandigheden (denk aan klimaatverandering of de beschikbaarheid van natuurlijke hulpbronnen zoals water en grondstoffen) op kansen en risico's voor waardecreatie door de organisatie. Het is zonneklaar dat deze outside-in impact, dat wil zeggen van het klimaatprobleem op de Elfsteden, veel ingrijpender is dan andersom. Als gevolg van steeds zachtere winters is de kans op de tocht inmiddels behoorlijk afgenomen. Begin 2023 maakte het KNMI bekend dat deze kans "mogelijk sneller slinkt dan gedacht". Het zal niemand echt verbazen.

Nuchterheid

Toch is het best opmerkelijk dat, ondanks dit grote contrast in impact, het Elfstedenbestuur met Friese nuchterheid blijft kijken naar de activiteiten waar zij zelf invloed op heeft, hoe relatief klein de schaal en waarschijnlijkheid van de impact ook zijn.

Variabelen als deze zijn onderdeel van het Stappenplan dubbele materialiteitsanalyse dat de NBA heeft gepubliceerd als hulpmiddel om te bepalen welke onderwerpen materieel zijn voor een organisatie. Bij het in kaart brengen van financiële materialiteit "kan als aanvullende toets rekening worden gehouden met afhankelijkheden van natuurlijke en sociale hulpbronnen" zo lezen we in dit document. "Wat zijn de effecten van het duurzaamheidsonderwerp op de mogelijkheid voor de organisatie om de voor de bedrijfsprocessen vereiste hulpbronnen te blijven gebruiken of te verkrijgen?" In dit geval, wat is het effect van gebrek aan natuurijs? Het antwoord weten we: dat is materieel.

Inmiddels weten we ook dat de kans dat de opwarming van de aarde binnen anderhalve graad Celsius blijft vrijwel is verkeken, ondanks de op zichzelf hoopgevende slotverklaring van de klimaattop in Dubai. Het neemt niet weg dat we mogen of zelfs moeten blijven probéren om dat doel te bereiken. Ook in dit opzicht biedt de Elfstedentocht een mentaal aanknopingspunt. Hoe gering de kans ook is dat het resultaat volledig wordt behaald (of ik hem ooit uitschaats weet ik niet zeker), het doel is het waard om na te streven.