Discussie Opinie 03 januari 2023

Ethiek? Daar kun je ook als accountant niet omheen

'Handel je als bedrijf ethisch verantwoord?' Ethiek is een belangrijk basisprincipe binnen ons vak. Het gaat over kritisch kijken naar financiële beslissingen die in de boardroom gemaakt worden en het effect die deze beslissingen op de lange termijn hebben op het imago van het bedrijf. Een slechte reputatie én winst maken gaan immers meestal niet samen.

Alain Mulder

Disney+ lanceerde het afgelopen jaar een nieuwe serie: The Dropout, over de opkomst en ondergang van Elisabeth Holmes en haar bedrijf Theranos. Holmes, die de vrouwelijke Steve Jobs beloofde te worden, werd in 2015 - haar bedrijf was toen negen miljard dollar waard - ontmaskerd als fraudeur. Wat hieraan voorafging in een notendop: Ze claimde dat ze een test had ontwikkeld waarmee ze met slechts enkele druppels bloed het complete medische rapport van gebruikers kon voorspellen, inclusief welke ziektes ze op latere leeftijd zouden krijgen. Zelfs grote investeerders, zoals Rupert Murdoch en Henry Kissinger, konden Holmes' oplichterij niet doorzien en staken miljoenen in het bedrijf.

Wat dit verhaal zo fascinerend maakt, is dat Holmes de hele wereld kon overtuigen van haar idee, terwijl dat alleen maar gebakken lucht was. Ethische principes bleven uit. Natuurlijk is dit een extreem voorbeeld, maar het bevat wel een belangrijke les: Je kunt financieel binnenlopen met een broodje aap verkopen, maar er is altijd het risico dat het aan het licht komt en dan ben je echt de pineut. Holmes is recent veroordeeld tot elf jaar cel en alle waarde is vanzelfsprekend verdampt. 

Voorkom reputatieschade

Maar ethisch handelen binnen ons vak gaat wat mij betreft over meer dan fraude voorkomen alleen. Als accountant zorg je ervoor dat een bedrijf winstgevend is. Het is jouw taak om, op het moment dat je iets signaleert wat de financiële groei - op lange termijn - in gevaar kan brengen, aan de bel te trekken. Een belangrijk aspect hiervan is het signaleren van risico's op reputatieschade; een slecht imago kan immers funest zijn voor je winstgevendheid.

Een goed voorbeeld is Schiphol. De luchthaven probeerde de kosten de afgelopen jaren zo laag mogelijk te houden voor vliegtuigmaatschappijen. Maar dit gebeurde ten koste van de medewerkers. Uit onderzoek van de NOS en Nieuwsuur bleek dat bagagemedewerkers op de luchthaven jarenlang te zwaar werk deden en dat Arbonormen werden overschreden. In april 2022 leidde dit tot een spontane staking van de bagagemedewerkers. De gevolgen waren gigantisch: tientallen vluchten vielen uit, Schiphol moest allemaal dure herstelmaatregelen nemen en wordt waarschijnlijk aansprakelijk gesteld voor miljoenen euro's aan schadevergoedingen. De hierdoor opgelopen imagoschade en bijkomende winstimpact zal de luchthaven nog jarenlang achtervolgen. Vliegtuigmaatschappijen ruilen Schiphol om voor een andere thuishaven en ook veel passagiers vliegen liever niet meer via Amsterdam. De cfo had dit kunnen voorkomen, door ook goed werkgeverschap mee te nemen in het businessmodel. 

Luis in de pels binnen de boardroom

Als cfo en accountant kijk je dus naar wat er achter de cijfers zit én begrijp je het hele businessmodel. Op basis waarvan maak je als bedrijf winst? En gebeurt dit wel op een ethische manier? Waar nodig stel je dit soort vragen ook in de boardroom. Oprichters van bedrijven hebben doorgaans - kijk naar het voorbeeld van Holmes - excellente communicatievaardigheden; als financiële professional moet je daar doorheen zien te prikken. En nog belangrijker: Je moet andere stakeholders weten te overtuigen dat jouw zorgen terecht zijn. Je eigen communicatieskills moeten dus net zo goed zijn.

Om als die luis in de pels te kunnen fungeren, moet je natuurlijk allereerst je eigen ethiekkennis op orde hebben. Let wel, ethiek is geen statisch begrip. Het antwoord op de vraag of iets wel of niet ethisch is, hangt af van veel factoren, zoals bijvoorbeeld de tijdgeest en omstandigheden.

Vandaar dat al onze CMA-houders jaarlijks een ethiekmodule afronden. Ook dit jaar staat er weer een nieuwe versie klaar. Ben je zelf een CMA, dan is het nu de tijd om voor 2023 bij te spijkeren. Zo kun je met een gerust hart en een verse dosis ethische bewustwording dit nieuwe jaar in.