Discussie Opinie 21 november 2022

Mkb-accountant: Waarheen, waarvoor?

De mkb-accountant (accountant-adviseur, AA) is de vertrouwensadviseur voor het mkb die zich bezighoudt met samenstel-, advies- en assurance-opdrachten, inclusief de vrijwillige controle van de jaarrekening. Een prachtig beroep, maar achter het ogenschijnlijk fijne zonnetje pakken zich donkere wolken samen. Het verdient nu tijd en aandacht om de toekomst van ons beroep veilig te stellen.

Marco Moling

Reeds in de jaren dertig van de vorige eeuw constateerde de overheid dat de problemen in het mkb van een andere aard waren dan bij het grootbedrijf.  Minder scholing, gebrekkige financiële administratie en aanbod van liquiditeit waren daarin belangrijke aandachtspunten. Dit leidde onder andere tot de oprichting van de Nederlandse Middenstandsbank (NMB) en het Economisch Instituut Midden-en Kleinbedrijf (EIM). Verdere regulering vond plaats in 1937 met de Vestigingswet Kleinbedrijf. Door de Tweede Wereldoorlog verslapte de aandacht weer, maar door de wederopbouw en industrialisatie na de oorlog werd ook de vraag naar accountants in het mkb door de overheid erkend, via de Wet op de accountants-administratieconsulent (WAA) in 1972. De oorspronkelijke AA zou vooral diensten verlenen op het gebied van administratie en advies.

Daarnaast werd de Wet op de registeraccountants aangenomen en daarmee werd de tweedeling vanuit verschillende behoeften vanuit de maatschappij (grootbedrijf versus mkb) verder gereguleerd; voor wettelijke controles moest je destijds naar een RA.

Tijdens de totstandkoming van de WAA verklaarde de politiek dat het werk van de AA niet minder belangrijk was dan de controlefunctie van de RA. Juist door zijn diensten en adviezen droeg de AA bij aan het beter functioneren van het mkb. Bijvoorbeeld voor het verkrijgen van een financiering deed de AA na 1986 via een rapport van bevindingen een mededeling, zodat de bank zich een beeld kon vormen over de risico's bij het verstrekken van een financiering.

Niet alleen heeft de AA voldoende specialistische kennis in huis. Ook kent hij veelal de ondernemer en diens capaciteiten. Dit is een kwestie van mensenkennis, ervaring en 'cijfermatig' aanvoelen. De betrokkenheid van de AA bij de ondernemer loopt eigenlijk van de wieg (begin onderneming) tot het einde (stopzetting onderneming).

De persoonlijke gerichtheid van de AA binnen het mkb (lees: overwegend kleinbedrijf) wijkt wezenlijk af van de meeste RA's, die zich via assurance-diensten zoals jaarrekeningcontroles meer richten op het midden- en grootbedrijf. De attitude van een opgeleide AA is dan ook wezenlijk anders. Hij staat vooral naast de ondernemer. De controlerende RA staat (vanuit zijn onafhankelijkheidsregels) meer op afstand. Natuurlijk zijn er ook RA's die samenstellen en adviseren, maar de meeste RA's zijn controlerend werkzaam of hebben een financiële functie als accountant in business.

In 1993 heeft de AA uiteindelijk de mogelijkheid gekregen om ook wettelijke controles te mogen uitvoeren. Overigens is dit nu niet meer vanzelfsprekend vanuit het nieuwe onderwijsmodel dat in 2017 is ingevoerd. De huidige hbo-opleiding tot mkb-accountant leidt niet meer automatisch op voor deze certificeringsbevoegdheid. Daarmee zijn we terug bij af.

Huidig tijdsbeeld

Mkb-accountantskantoren worstelen met het vinden van personeel. Vergrijzing, maar ook het vertrek van accountants uit het openbare beroep baart ernstige zorgen, waarbij opvolging niet automatisch meer geregeld is. Een tekort aan personeel, maar ook (het gebrek aan) tijd bij eigenaren zorgt ervoor dat niet vanzelfsprekend de dienstverlening kan worden geboden die wenselijk is. Daarmee ontstaan risico's op fouten en kunnen met name kleinere kantoren onvoldoende werken aan onderscheidend vermogen ten opzichte van andere dienstverleners voor het mkb.

Daarnaast is er een groeiende spagaat tussen enerzijds de behoeften en wensen van de mkb-ondernemer, die een zeer scherpe prijs/kwaliteit verwacht, iets dat extra aangejaagd wordt door de huidige inflatie en de gepaard gaande kostenstijgingen. Anderzijds wordt de AA meer en meer geconfronteerd met werkzaamheden rondom toenemende regelgeving in de breedste zin des woords, waarbij deze uren lastig te factureren zijn.

Naast de grote uitstroom uit het openbare beroep is ook de instroom in het beroep een zorgenkindje. Zo is de instroom de afgelopen tien jaar sterk teruggelopen en kiezen huidige hbo-accountancystudenten er ook niet meer voor om de post-initiële opleiding te volgen en de praktijkopleiding af te ronden.

Het huidig beroepsprofiel zet ook aan het denken. Wettelijke controles van jaarstukken mochten al niet meer uitgevoerd worden door de AA. Hoe zit het dan met subsidiecontroles en andere assurance-opdrachten daar waar gevraagd wordt om een accountant met aantekening? Moet de mkb-ondernemer dan altijd naar een andere, duurdere collega, terwijl de huisaccountant dat ook prima zou kunnen?

Wat mag de afgestudeerde AA nog wel rondom assurance in het mkb? Wat gebeurt er aan innovatie om assurance-op-maat-producten te ontwikkelen voor de mkb-accountant om daarmee meer onderscheidend te zijn. We weten waar gebrek aan innovatie toe leidt.

Waarom zou je als calculerende student nog gemiddeld negen jaar studeren om accountant te worden, als je feitelijk niet veel meer mag dan een boekhouder bij een administratiekantoor?

In hoeverre is het vanuit politiek oogpunt nog wenselijk om een wettelijke bescherming te bieden voor deze 'kaltgestellte' AA?

Toekomst

Het is dus vijf voor twaalf! Sinds 2010 uit ik mijn zorgen rondom ons mooie beroep. Het wordt tijd om snel gefundeerde antwoorden te vinden op de situatie van nu en morgen. Dat kan alleen maar met een duurzaam beleidsplan, waarbij de stakeholders binnen het mkb de basis moeten vormen voor onze oplossingen.

Er zal een nieuw beroepsprofiel moeten komen, inclusief een integrale onderwijsaanpak met als doel meer instroom. Regelgeving die schaalbaar is en praktisch uitvoerbaar wordt voor alle mkb-kantoren. Een NBA die aandacht heeft voor een duurzame verankering van de individuele AA, met een duidelijke visie, met een periodiek plan, in verbinding met stakeholders, innovatief, waarbij differentiatie in werkveld en omgeving van de AA de basis vormt. Gaan we de handschoen eindelijk oppakken?