Bange accountants dragen niet bij aan betere jaarrekeningcontroles
De kwaliteitsverbetering die de VEB voor ogen heeft, wordt niet bereikt met nog meer aansprakelijkheidsrisico voor accountants. En stokken om mee te slaan zijn er al genoeg.
Lars van Amsterdam en Jan van Rijswijk
Accountants moeten op individuele basis een boete opgelegd kunnen krijgen. Dat althans, is één van de suggesties van de VEB in reactie op het recent gepubliceerde voorontwerp van de Wet toekomst accountancysector. Het doel van dit wetsvoorstel is een duurzame verbetering van de wettelijke jaarrekeningcontrole. Volgens de VEB komt het de professionele beroepsuitoefening van accountants ten goede als de partner die de jaarrekeningcontrole aftekent, bij nadien gebleken tekortkomingen door de AFM kan worden beboet. Zou het?
In het maatschappelijk verkeer vervullen accountants een bijzondere rol. Op die verantwoordelijkheid mogen zij worden beoordeeld. Individuele accountants kunnen dan ook tuchtrechtelijk worden aangesproken en staan daarnaast bloot aan aansprakelijkheidsrisico's. Ontegenzeggelijk is de druk daarbij de afgelopen tien tot twintig jaar toegenomen: aansprakelijkstellingen en tuchtklachten zijn snel en steeds sneller ingediend. Het is onze ervaring dat dergelijke (veelal elkaar opvolgende) trajecten geen enkele professional in de koude kleren gaan zitten. Tuchtklachten raken aan de essentie van het beroep van een professional, met een civiele claim kan jaren procederen gemoeid gaan. De belangen zijn groot. Voor beide routes geldt dat een roemloos einde van iemands carrière een reëel risico is, om - ongeacht de uitkomst - van reputatiegevolgen nog maar te zwijgen. Over de vraag of dat alles 'een risico van het vak' is zullen de meningen verschillen. Maar om de aftekenend partner dan ook nog eens in privé een geldboete op te leggen, heeft ons inziens weinig met kwaliteitsverbetering te maken.
Het voorstel van de VEB steunt op de gedachte dat geldelijke incentives de kwaliteit van de controles zouden beïnvloeden. Bij een positief kwaliteitsonderzoek, zo oppert de VEB in haar reactie, zou een "discretionaire beloning" tot de mogelijkheden moeten behoren en bij een negatieve uitkomst moet individueel de portemonnee worden getrokken. Wij vragen ons af of een dergelijke financiële stick-and-carrot benadering bijdraagt aan het doel dat de VEB hoopt te bereiken. Enig empirisch bewijs wordt door de VEB in ieder geval niet aangehaald.
Van een gebrek aan stokken om mee te slaan is bovendien geen sprake. Binnen de sector is men zich goed bewust van de individuele risico's die met het aftekenen van een jaarrekening gemoeid gaan. Verder mag de Accountantskamer als tuchtrechtelijke maatregel al een geldboete opleggen en biedt het privaatrecht de mogelijkheid een tuchtrechtelijke veroordeling in het winstaandeel van een betrokken accountant te laten doorwerken (bijvoorbeeld in de vorm van claw-back-regelingen die diverse accountantskantoren, conform de aanbevelingen van de Werkgroep Toekomst Accountantsberoep, de afgelopen jaren hebben ingevoerd).
Het ligt dan ook niet voor de hand dat de kwaliteitsverbetering die de VEB voor ogen heeft wordt bereikt met nog meer aansprakelijkheidsrisico. In plaats daarvan zou de discussie naar ons idee moeten gaan over zaken als de tijd en het budget dat voor een controle beschikbaar is, interne checks and balances en maatschappelijke verwachtingen.
De VEB stelt voor boetes op te leggen "bij zeer fundamentele tekortkomingen waar de accountant als individu een ernstig verwijt kan worden gemaakt". Het ernstig-verwijt-criterium is ook bij bestuurdersaansprakelijkheid aan te orde (artikel 2:9 BW). De lat ligt daar terecht hoog, we willen in de fameuze woorden van Maarten Kroeze geen “bange bestuurders”. Wij zouden ook geen bange accountants moeten willen.