Vertrouwen op maatschappelijke verantwoordelijkheid
Accountants kunnen organisaties meer bieden, als ze ook oog hebben voor andere mogelijke functies van hun interventies.
Wim Nusselder
Sinds Limperg zijn 'Leer van het gewekte vertrouwen' formuleerde, een kleine honderd jaar geleden, beschouwen accountants zich als vertrouwenspersonen van het maatschappelijk verkeer. In september 2014 sprak de beroepsgroep uit dat te willen doen 'In het publiek belang'.
Het publieke belang is dat organisaties hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Accountants borgen - als controleur, dienstverlener of medewerker - de maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties. De rol van accountants reikt verder dan het waarborgen van de betrouwbaarheid van financiële cijfers. Ze bouwen en borgen verantwoordelijkheid in relaties tussen organisaties en hun belanghebbenden. Niet alleen aandeelhouders en andere eigenaars, maar alle belanghebbenden.
Accountants focussen vanouds op betrouwbaarheid van financiële cijfers. Ten tijde van Limperg lag dat voor de hand, door spraakmakende fraudeschandalen die het accountantsberoep de wind in de zeilen hadden gegeven. In deze tijd is betrouwbare verslaggeving niet meer voldoende voor vertrouwen in relaties tussen organisaties en belanghebbenden en in de samenleving als geheel. We hebben te maken met sterk toegenomen mogelijkheden om te frauderen, selectief verslag te leggen, belanghebbenden te overvoeren met verslaggeving en informatie te 'framen' en 'bij te kleuren'. Sommige organisaties kunnen zelfs het maatschappelijk debat beïnvloeden in een bepaalde richting die de eigen prestaties buiten beeld houdt. De handtekening van een accountant bij cijfers weegt niet meer op tegen ons bewustzijn van al die mogelijkheden om ons met een kluitje in het riet te sturen.
In 'Met open vizier: auditing als stimulerende interventie’ benoemt Ronald Stevens vier mogelijke functies van 'auditing'. In mijn woorden zijn dat 'beheersingsgerichte auditing' (controle op basis van eenduidige, extern bepaalde richtlijnen), auditing gericht op kwaliteit (niet eenduidig kwantificeerbare prestaties), auditing gericht op flexibiliteit (organisatieontwikkeling) en auditing gericht op innovativiteit (door externe sensitiviteit en connectiviteit). Controle gericht op het 'toevoegen van vertrouwen' aan cijfers vervult hooguit die eerste functie. Accountants kunnen organisaties meer bieden, als ze ook oog hebben voor de andere mogelijke functies van hun interventies. Accountants hebben bovendien de maatschappelijke verantwoordelijkheid om dat te doen, in het publiek belang, gezien de uitdagingen waar de mensheid voor staat.
Ik geef accountants in overweging om hun focus te verleggen, of beter: te veralgemeniseren, naar de mate waarin de organisaties waar ze voor werken als controleur, dienstverlener of medewerker hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Dat vereist een 'Vertrouwensleer 2.0'. In deze tijd, met breed draagvlak voor een andere bestuurscultuur in de publieke sector en grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid in de private sector, is dat actueler en urgenter dan ooit! Wie doet er mee?
De NBA zoekt volgens het FD - in de herkansing - een buitenstaander die als voorzitter het beroep in ere kan herstellen. Misschien is het belangrijker om accountancy te veranderen (als in: te verbreden) om meer/weer relevantie, erkenning en waardering te krijgen, dan om accountancy-as-it-is in ere te herstellen?