Discussie Opinie 28 december 2021

Geld is geen rijkdom

Geld is de maatstaf waaraan moderne culturen rijkdom meten. Maar niet alles is in ruil voor geld te krijgen. Het kunnen realiseren van wat we als waardevol beschouwen, dát is rijkdom.

Lucas Geusebroek

Toen Jeff Bezos in 2020 tien miljard dollar in een fonds voor het klimaat stopte, onder stevige druk van Amazon-werknemers, werd dit gebaar door diezelfde werknemers nogal lauw ontvangen. Zij vonden dat hij zich beter kon richten op verduurzaming van de eigen bedrijfsvoering, want dat heeft échte impact. Een gedachte om vast te houden.

Hoe vaak denken we nog bewust na over de betekenis van geld? Het heeft belangrijke, zelfs onmisbare functies en het werkt sturend in onze leefwereld. In deze tijd van vrijwel onbeperkte fondsen voor acute problemen is het verstandig om stil te staan bij een concrete definitie ervan. “Er is een verschil tussen toewijzing van geld en de besteding ervan”, zei DNB-directeur Olaf Sleijpen op 20 december jl. in het FD. Daar valt geen speld tussen te krijgen.

‘Dit zou het eerste moeten zijn wat we onze kinderen over geld leren’

Een paar jaar geleden las ik in het boek Het natuurlijk kapitaal van John Michael Greer (pag. 98) deze prikkelende zin: “Dit zou het eerste moeten zijn wat we onze kinderen over geld leren, al zal dat uiteraard wel een illusie blijven”. Wat hij met ‘dit’ bedoelt, vermeld ik er meteen bij: “Geld is een meeteenheid, en daarin ligt al besloten dat het zich makkelijk laat afbakenen, begrijpen en kwantificeren.” Maar waar het Greer om gaat is “het cruciale punt dat geld geen rijkdom ís, maar de maatstaf vormt waarmee de moderne culturen rijkdom méten”. Veel andere deskundigen hebben ook over deze materie geschreven, maar Greers woorden blinken uit in helderheid.

Er is al vaak gediscussieerd over de langdurige monetaire verruiming en extreem lage rentes. Dat is niet los te zien van de royale fondsen die in het nieuwe regeerakkoord uit het niets lijken te komen, voor het oplossen van nijpende maatschappelijke en economische kwesties. Het is noodzaak dat onderwerpen als klimaat, transitie, stikstof, enz. hoge prioriteit krijgen. Maar de vraag die onbeantwoord blijft: wat is op deze gebieden nog meer nodig, behalve geld?

Waarschuwingssignalen

De waarschuwingssignalen zien we inmiddels overal. Het Nederlandse elektriciteitsnet raakt overbelast. We lopen in de duurzaamheidstransitie aan tegen allerlei tekorten. Tekort aan kritieke grondstoffen, aan menswaardige omstandigheden in het delven ervan, aan goedkope stroom, aan genoeg ruimte voor hernieuwbare energiebronnen als zon en wind, aan voldoende opgeleide arbeidskrachten voor de immense omschakeling en vermoedelijk ook aan draagvlak voor alle veranderingen die tegelijk op ons afkomen. Maar er is geen tekort aan geld.

Het is geen nieuws dat geld altijd zijn weg wel weet te vinden naar ‘rendement’. Denk aan huizenprijzen of cryptomunten. Onlangs berekende McKinsey in The rise and rise of the global balance sheet dat de financiële economie de afgelopen twintig jaar vijftig procent harder is gestegen dan de reële economie. Je zou zeggen: grote reden tot zorg over de onderliggende waarde van al dat geld. Of nog belangrijker dan inflatierisico’s en schommelende beurskoersen: reden tot zorg over de mogelijkheden om dit op zinvolle wijze te besteden. Vooral wanneer de nood hoog is, zoals tijdens de huidige klimaatcrisis (een paar andere crises buiten beschouwing gelaten).

Geen gemakkelijke opgave

Op dit moment probeert de EU uit alle macht richting te geven aan zinvolle besteding, door tot overeenstemming te komen over wat ‘groene’ investeringen zijn en wat niet. En dit te vertalen in definities door middel van de zogeheten Taxonomie. Geen gemakkelijke opgave. In het afgelopen jaar ging het regelmatig over de aankomende verplichting om te rapporteren over duurzaamheidsprestaties, de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD, gepland met ingang van 2023), zoals tijdens het NBA Helpt-webinar afgelopen november. In essentie draait deze richtlijn om het zichtbaar maken van wat nu nog nauwelijks zichtbaar is in verslaggeving én in de meeste gevallen (nog) niet wordt beprijsd: de milieueffecten van bedrijfsactiviteiten op onze leefomgeving, tegelijk met de effecten van veranderende omgevingsfactoren (klimaatverandering, uitputting van natuurlijke hulpbronnen e.d.) op de organisatie zelf: de zogeheten dubbele materialiteit.

Het zal geen toeval zijn dat in deze regelgeving het accent verschuift van financiële naar andere, niet-financiële informatie. Die informatie is moeilijker te meten en niet altijd in geld uit te drukken, al zijn de gevolgen (en kosten) van omgevingsfactoren dat steeds vaker wel (zoals eerder benadrukt in de publieke managementletter van de NBA Klimaat is financieel). Deze duurzaamheidsinformatie in de CSRD gaat over lucht, bodem, water en circulariteit van materialen; zaken uit de tastbare wereld, waar de reële economie en bijvoorbeeld onze voedselvoorziening van afhankelijk zijn. In het nieuwe jaar trappen we op 25 januari daarom af met een publicatie en webinar over accounting in de circulaire economie en de sleutelrol van accountants en financials.

In zekere zin bestaat geld niet echt

In deze periode hebben we misschien wat meer tijd om te reflecteren. Het is een geschikt moment om onszelf af te vragen: wat is geld eigenlijk, anders dan een getal op een beeldscherm? En hoe kunnen we het toepassen waarvoor het is bedoeld: het uitwisselen van waarde? Die waarde moet dan wel aanwezig zijn, anders valt er weinig uit te wisselen. In zekere zin bestaat geld niet echt: het is een abstractie, een afspraak tussen mensen, een cijfer: een meeteenheid. De planeet, de natuur waarin we leven en waarvan we onderdeel zijn, die bestaat. De dingen die we eventueel kunnen krijgen of doen tegen betaling, die bestaan ook echt.

Maar niet alles is te krijgen in ruil voor geld. Het kunnen realiseren van hetgeen we als waardevol beschouwen, dát is rijkdom. Dat is gedeeltelijk te vatten in financiële termen. Maar laten we het zicht niet verliezen op wat daarnaast allemaal nodig is om waarde te creëren. Dat kost inspanning.