Ronald Bruins

Danny Jansen, director Sustainability bij Forvis Mazars, hamerde tijdens de ‘Spiegeldag’ op de gevolgen van klimaatverandering. "Er zijn systemen die het klimaat op onze aarde in balans houden, maar negen van de vijftien systemen zijn verstoord." De wereld staat op een omslagpunt, aldus Jansen. "Tot 2030 moeten we daarom door de meest uitdagende transitie heen die de wereld ooit heeft gekend." Het Klimaatakkoord van Parijs is daarbij leidend. "Het goede nieuws is dat we dit kunnen. We hebben de kennis en de technologie ervoor en het is logisch om te doen op sociaal en op economisch niveau."

'Tot 2030 moeten we daarom door de meest uitdagende transitie heen die de wereld ooit heeft gekend.'

Het is menens, wilde Jansen maar zeggen. "We kunnen de zwartste scenario’s nog afwenden." Daar bedacht de EU de Green Deal voor, een pakket aan beleidsinitiatieven dat de EU moet helpen om in 2050 klimaatneutraal te zijn. "Dat gaat over milieu, maar ook over de mens en bedrijfsvoering. De EU realiseert zich ook dat we in een wereld leven waar geld bepaalt wat er gebeurt." Vanuit die gedachte kwam het Sustainable finance action-plan, kaders die helder moeten maken wat 'duurzaam' is, zodat investeringen de juiste (duurzame) kant op gaan.  

Uit dat plan volgden weer de Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR) en de voor accountants zo bekende Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). Financiële instellingen moeten onder de SFDR transparantie geven over hoe duurzaam hun balans is. De CSRD verplicht grote bedrijven om te rapporteren over hun ESG-impact. Mkb'ers zitten vaak in de keten van de grote bedrijven of kunnen een vrijwillige variant omarmen. 

ESRS onderverdeeld naar E, S en G

Onder de SFDR en de CSRD hangt de EU Taxonomie, een classificatiesysteem waarmee bedrijven en organisaties kunnen worden getoetst op hun duurzame investeringen. De CSRD is bedoeld om bedrijven te bewegen naar een duurzame bedrijfsvoering, aldus Jansen. Daarover rapporteren gebeurt via de European Sustainability Reporting Standards (ESRS) die zijn opgesteld door de European Financial Reporting Advisory Group. Jansen liet zien dat de ESRS ook daadwerkelijk onderverdeeld zijn in de E, de S en G, met daarachter nummers. Zo gaat ESRS E1 over de impact van klimaatverandering, staat ESRS S2 voor workers in the value chain en behandelt ESRS G1 business conduct.

Grote oob-bedrijven in de EU moeten over 2024 rapporteren, dan volgen andere organisaties in 2025. In 2028 zijn grote niet-EU-bedrijven aan de beurt. Janssen behandelde een stappenplan voor de implementatie van de CSRD, om uiteindelijk uit te komen bij rapportage, inclusief de beoordeling door de accountant. “Heel concreet worden impacts, risico’s en kansen gedefinieerd, waarop een bedrijf moet acteren. Bijvoorbeeld elektrificatie van het wagenpark om de CO2-uitstoot te verlagen. Of het beschermen van de rechten van werknemers bij fabrieken waar je zaken mee doet.”

Geen doekje voor het bloeden  

In een van de andere zalen van klooster Nieuw Sion in Diepenveen concludeerde Ruud Vergoossen, emeritushoogleraar van Nyenrode en Universiteit Maastricht, dat de CSRD geen panacee is, maar ook geen doekje voor het bloeden. "Rapportage leidt niet automatisch tot een duurzame samenleving. Maar de CSRD is ook niet voor de bühne. Het wordt echt wel serieus." De ESRS hebben tot maximaal 1.100 datapunten. "De rapportage moet een coherent verhaal zijn, met connectiviteit naar de financiële verslaggeving." Accountants zullen moeten controleren of de onderneming niet aan greenwashing, maar ook niet aan brownwashing doet. "Bij dat laatste doet de onderneming zich slechter voor dan dat ze is, om vervolgens te doen alsof ze veel heeft gedaan."

'Rapportage leidt niet automatisch tot een duurzame samenleving.'

Volgens Vergoossen moeten uiteindelijk ongeveer 3.500 ondernemingen aan de CSRD voldoen. Beursgenoteerde mkb-ondernemingen krijgen te maken met de ESRS LSME, een verlicht regime. Daarnaast is de vrijwillige standaard voor het mkb ESRS VSME. Om stakeholders in aanloop naar de CSRD-rapportage al een idee te geven van de meest materiële zaken, hing Philips voor haar consumententak een prijs aan de CO2-uitstoot die ze veroorzaken. De gehele milieu-impact wordt ingeschat op 1,63 miljard euro. In de consumentenfase is er de meeste impact, namelijk voor 1,03 miljard. Daarna volgt de categorie materialen, componenten en de supply chain met 421 miljoen. "Het is de vraag of accountants dit soort omrekeningen van CO2-uitstoot naar bedragen – die grotendeels zijn gebaseerd op inschattingen en veronderstellingen – wel op hun waarde kunnen schatten. Ik denk in veel gevallen van niet. En dan moet je dus op een externe expert bouwen voor je oordeelsvorming."

In de eindtermen  

Vergoossen ziet ook dat duurzaamheidsverslaggeving moet worden ingebed in de accountancyopleidingen. De eindtermen moeten door de Commissie Eindtermen Accountantsopleiding daarop nog worden aangepast. "Alhoewel opleidingen zelf, zoals die van Nyenrode, ook al zelf stappen hebben ondernomen om duurzaamheidsverslaggeving in het programma te integreren." De emeritushoogleraar herhaalde wat hij in het FD schreef. "De NBA heeft met een succesvolle lobby de duurzaamheidsverslaggeving naar accountants toegetrokken. Maar is dat wel zo’n goed idee? Er is een tekort aan accountants, de beroepsgroep staat er niet florissant op en de accountant kan wat betreft kennis wel wat hulp gebruiken."

EU-lidstaten mogen zelf kiezen of ze de bevoegdheid uitsluitend toekennen aan accountants, of daarnaast de controle overlaten aan andere onafhankelijke verleners van assurancediensten. Beperken tot alleen accountants, zoals de Nederlandse regering voorstelt, is volgens Vergoossen in elk geval geen goed idee. "De adequate toepassing van de ESRS controleren of beoordelen is namelijk a hell of a job."

Hoe controleren?  

Arjan Bouwmeester, partner bij BDO Accountants & Adviseurs, docent ESG-reporting en assurance aan de Rijksuniversiteit Groningen en lid van de ESG Assurance-werkgroep van de NBA, ging in op hoe de accountant moet beoordelen. "Let wel, hier geldt eerst een beperkte mate van zekerheid. Het is een beoordelingsopdracht, geen controleopdracht.

'We hebben als accountants al snel de neiging om te veel te doen.'

We hebben als accountants al snel de neiging om te veel te doen. Net als bij een financiële beoordeling heb je ook hier de verantwoordelijke partij, de beoogde gebruiker en de accountant als elementen voor de assurance-opdracht." Waar je aan moet toetsen is ook duidelijk, dat zijn de ESRS-standaarden. De accountant moet naar een zinvol niveau van zekerheid kunnen toewerken. Daar ontstaan de nodige uitdagingen. Bijvoorbeeld als het gaat om het verkrijgen van 'bewijs'. Hoever vraagt de accountant door, waar stopt hij of zij en wat is nodig als het gaat om het niveau van zekerheid? En: wat kan de klant aanleveren?"

De verstrekte beperkte mate van zekerheid betreft een aantal zaken. Bouwmeester: "Is de duurzaamheidsrapportage in overstemming met de CSRD en de ESRS? Is er een goed proces gevolgd om de informatie vast te stellen conform de CSRD en de ESRS? Daarnaast moeten ondernemingen de duurzaamheidsrapportage taggen zodat bijvoorbeeld beleggers deze makkelijk kunnen gebruiken. Is dat gedaan zoals het wordt voorgeschreven? En als laatste: zijn de rapportagevereisten in lijn met de EU Taxonomie nageleefd? Denk bij dat laatste aan classificatie van omzet, capex en opex."

'Bij de controle speelt ook de vraag hoe ver de accountant moet gaan.'

Bouwmeester constateert dat de mate van zekerheid op verschillende deelgebieden van ESG kan verschillen. "Dat loopt bijvoorbeeld van twintig procent zekerheid tot aan een zekerheidsniveau dat grenst aan een redelijke mate van zekerheid." Hij raadt accountants aan om goed naar de materialiteitsanalyse van de onderneming te kijken. "Niet alleen naar de materialiteitsissues die voor de hand liggen, maar juist ook naar de issues in het schemergebied. Hoe is de onderneming tot de keuze gekomen dat een onderwerp wel of niet materieel is?"

Substance

De AFM verwacht van accountants dat er voldoende kennis, expertise en vaardigheden zijn om de niet-financiële data en de totstandkoming ervan te kunnen beoordelen en controleren. De toezichthouder wil substance en een coherent verhaal van duurzaamheids- en financiële verslaggeving zien. Bouwmeester: "Maar hoe weet je nu als accountant wat je kunt verwachten in een landschap waar je weet dat je nog niet alles weet? En ook nog niet alles in de ESRS is uitgekristalliseerd. Ik verwacht ook dat we de komende twintig jaar nodig hebben, net zoals bij IFRS, om onze weg te vinden naar een compleet duidelijke situatie." Bij de controle speelt ook de vraag hoe ver de accountant moet gaan. "Als een bedrijf zegt 'groene' koffie te leveren, moet je dan de keten in om te kijken of die koffie daadwerkelijk 'groen' is? Of schrijf je op, zoals de accountant bij dit bedrijf deed, dat je niet kon controleren in hoeverre de koffie daadwerkelijk 'groen' was?"

Accountants can save the world, zei Peter Bakker, voormalig ceo van TNT, op de Accountantsdag in 2015. Maar zo makkelijk is dat nog niet met alle ESRS, de waardeketen die doorgrond moet worden en de informatie die ondernemingen boven tafel moeten halen. En: is de accountant dan wel geëquipeerd genoeg om een zinvolle beoordeling uit te voeren? "Eerst zal de onderneming worden aangesproken, maar daarna zal het maatschappelijk verkeer toch ook naar de accountant kijken", verwacht Bouwmeester. Dan is het niet ondenkbaar dat er 'klimaatzaken' bij de Accountantskamer in Zwolle terechtkomen. Ook omdat er in Europees verband geen Raad voor de Jaarverslaggeving is die duiding kan bieden. Kortom: de wereld redden is zo eenvoudig nog niet.