Wilbert Geijtenbeek

Rond de honderd accountants waren bij het evenement Impact, en hoe dan? in de Utrechtse poptempel Tivoli Vredenburg aanwezig. Dagvoorzitter Maarten Bouwhuis constateerde dat accountants impact willen maken. Dat laatste blijkt uit het onderzoek dat vorig jaar onder leden van de NBA is gehouden. Accountants doen hun werk met het oog op het maatschappelijk belang en willen met hun beroep dan ook een maatschappelijke bijdrage leveren. Daarover ging de interactieve debatbijeenkomst van eind juni.

Aanleiding is de veel herhaalde constatering dat de cultuur van accountantsorganisaties een belemmering vormt voor accountants die hun rol in het maatschappelijk verkeer willen innemen. De cultuur in de beroepsgroep moet dat stimuleren, betoogden de kwartiermakers eerder in hun rapportages.

Met iets kleins iets groots bereiken

'Die heldenverhalen, daar hebben we behoefte aan; of je nu in de samenstelpraktijk of in de wettelijke controle werkt.'

Tegelijk kun je cultuur niet vangen in regels, stelde SRA-voorzitter Diana Clement tijdens de opening van de bijeenkomst. "We maken impact. En dat kunnen we versterken door nog beter te vertellen wat accountants dagelijks doen voor ondernemers en ondernemingen. Die heldenverhalen, daar hebben we behoefte aan; of je nu in de samenstelpraktijk of in de wettelijke controle werkt."

De beroepsgroep is dan ook breed, zo bleek uit een op video gepresenteerde rondvraag onder accountants. Impact heeft veel verschijningsvormen: "Beweging brengen, verandering in gang zetten", zei de een. "Met beroepsgenoten oplossingen realiseren", een ander. Betekenisvol zijn, behulpzaam zijn, kwetsbaar zijn, luisteren. Vindingrijk zijn. Stuk voor stuk manieren om, zoals een accountant het samenvatte, "met iets kleins iets groots te bereiken".

De praktijk is helaas soms anders. Bijvoorbeeld als de regels, én de geest van die regels, worden geschonden door accountants. De examenfraude is "een reality check", aldus NBA-voorzitter Kris Douma. "Ik dacht dat we als beroepsgroep verder waren. Als je zelf niet te vertrouwen bent, heb je in je voet geschoten. Onze functie is niet voor niets een vertrouwensfunctie."

De lol van het schurende gesprek

Daarna volgde het paneldebat, waarin Head of Audit bij KPMG Mariska van de Luur, Young Prof Ciaran Robbins en Eumedion-directeur Rients Abma van gedachten wisselden over het onderwerp. Abma bracht het perspectief van de stakeholder in. Als het aan hem ligt, houdt de accountant zijn rug recht als er verschillende belangen spelen. "De rechte rug is cruciaal. De accountant dwingt af dat de onderneming pas naar buiten treedt met informatie als die ook daadwerkelijk klopt."

Schurende gesprekken dus. Die zijn niet alleen nodig, vindt Robbins, maar dragen ook bij aan het genot van het vak. Robbins: "Ik vind het juist leuk de gesprekken die ertoe doen met gecontroleerde cliënten aan te gaan." Volgens de young prof is de jongste generatie accountants bezig met het maken van impact. Zelf doet hij dat in het domein van CSRD. "Daar doe ik een assurance-opdracht, maar vanuit het perspectief van de stakeholders van de onderneming. De spanning is daar om zowel controleur als sparringpartner te zijn."

Van de Luur meent dat de accountant in dat pionierswerk in de maatschappij zichtbaarder zal zijn. "Dat is spannend, maar het gevoel en de smaak voor de dialoog die wij als accountants voeren met de samenleving, zijn van toegevoegde waarde voor ons beroep. De cultuur van onze kantoren moet aansluiting vinden bij de maatschappij." Volgens de KPMG-bestuurder zijn de carrièrewensen van accountants de afgelopen dertig jaar van haar loopbaan niet veranderd. "Mensen willen doorontwikkelen. Ze willen bij verschillende klanten nieuwe ervaringen opdoen. Bij ons kantoor werken vier generaties accountants – voor elk is de purpose van hun vak hetzelfde."

Uit de zaal kwam de vraag naar boven waar de trots op het vak is gebleven. Zo zei een deelnemer: "Accountants bewaken de juistheid van de jaarrekeningen van pensioenfondsen. Als je met je vak bijdraagt aan het beschermen van ons pensioengeld, dan maak je toch impact?"

Duik in de hoofden van je mensen

'Wat je ook kiest, wees altijd bereid daar verantwoording over af te leggen.'

Na het panel deelde voormalig commandant der landstrijdkrachten Peter van Uhm, zijn lessen uit de militaire praktijk. "Zeg niet dat je het druk hebt, want daar ga je in geloven. Maak keuzes. Bij Defensie zeggen wij altijd dat wie alles verdedigt, feitelijk niets verdedigt. En wat je ook kiest, wees altijd bereid daar verantwoording over af te leggen."

Een deelnemer legde aan Van Uhm zijn dilemma voor: "Ik heb een mkb-accountantskantoor dat snel groeit. Hoe leid je die groei in goede banen?" Van Uhm adviseerde hem om het te zoeken in communicatie op basis van wat hij noemt'commander's intent': "Laat jouw mensen weten wat je als baas wilt bereiken. Train ze erin om in hun eigen woorden jou te vertellen wat er bereikt moet worden. Als ze je intentie kennen, dan kunnen ze in jouw geest handelen. De kunst is om in de hoofden van de mensen te kunnen duiken, zonder ze in een keurslijf te dwingen."

De schuldvraag verlamt alleen maar

Wat zijn de obstakels voor het maken van impact als accountant? Een rondgang onder accountants leert: werkdruk, starheid, je eigen trots, de verwachtingskloof tussen maatschappij en beroepsgenoten. "Niet kunnen kiezen, dat belemmert me. Soms wil ik wel overal impact maken", zo vat een deelnemer uit de zaal samen. Wat de verwachtingskloof betreft: een deelnemer deed een pleidooi voor het maken van fouten: "dat moet je leren". Dat is een kwestie van durf, betoogde een andere accountant, die collega's hierin coacht. "Als we zelf kwetsbaarheid tonen, leert iedereen dat niet alles in ons vak perfect verloopt."

Het perfect uitvoeren van de regels is niet alles. Soms staat de dagelijkse praktijk op gespannen voet met de fundamentele waarden. Soms vraagt de maatschappij meer van de accountant. Die spanning verkende het slotpanel met bijzonder hoogleraar toezicht Femke de Vries, executive-searchspecialist Sikko Onnes en voormalig commandant Peter van Uhm.

De Vries: "Veel regels zijn niet zo absoluut. De professionaliteit van de accountant is dat die zijn rol pakt." Van Uhm haakte daarop in met een illustratie van het slagveld: "Elke missie begint met een plan, maar zodra we de startlijn overgaan, verandert het plan. In het veld moet je zelfstandig beslissingen nemen. Daarom is bij ons de regel: fouten maken mag. Niet van je fouten leren, dat mag niet." Schandalen gaan volgens de beroepsmilitair dan ook niet over wie schuld heeft. "Vanaf het moment dat een leidinggevende de schuldvraag stelt, gaat iedereen stilzitten en wachten tot de baas besloten heeft. Dan gaat het altijd fout."

Elke accountant een buddy

'Vul je gereedschapskist en je gaat vanzelf zien waar je het best je waarde kunt toevoegen.'

Executive-searcher Sikko Onnes merkte op dat de impact die je als accountant maakt, toeneemt met de ervaringen die je opdoet. "Til dus niet te zwaar aan impact als je jong bent. Vul je gereedschapskist en je gaat vanzelf zien waar je het best je waarde kunt toevoegen." De Vries meent dat juist de vraag naar maatschappelijke impact binnen organisaties kan helpen om invulling te geven aan de rol van de accountant. "De purpose is voor jongeren juist een steun in de rug om lastige beslissingen te nemen."

Het trainen van gedrag, zo komt het panel overeen, is een van de belangrijkste taken van een werkgever. Defensie is daar vanouds op toegerust, illustreerde Van Uhm: "Onze organisatie trekt veel sociale vluchters aan. Thuis gaat het niet lekker. Of ze zijn schoolverlater. Wij besteden heel veel tijd aan het vormen van onze mensen. Wat is de impact die wij willen maken? Dat leren we ze van jongs af aan." Het zou best een blinde vlek kunnen zijn in de accountancy, suggereert de generaal buiten dienst: "Ik gun elke accountant iemand bij wie je met je sores terecht kunt. Ik had zelf een buddy, vier rangen lager dan ik. Bij hem kon ik overal mee terecht."

De eed nog eens nalezen

Iedere accountant dient te handelen in het algemeen belang. In de beroepseed verklaren accountants zelfs dat ze zich daarvan bewust zijn. "Maar ik lees 'm niet elke dag na, die beroepseed", aldus een accountant in het publiek. Daarom is een beroepscultuur belangrijk die accountants herinnert aan het algemeen belang. Een ondersteunende omgeving, met beroepsgenoten die je helpen als je zelf vastloopt en die de discussie aangaan als dat nodig is. Collega's die ervaringen delen. Met een creatieve, inspirerende houding. Dat zijn enkele van de reacties van accountants die gevraagd werd wat zij nodig hebben bij de uitoefening van hun vak.

Een directeur van een middelgroot accountantskantoor voegde toe: "Ik leerde veel van mijn botsingen met mijn compliance officer over rekkelijkheid en precisie." Een aanwezige compliance officer haakte daarop in: "De mooiste gesprekken zijn spannend. Ik werd wel eens door een collega gebeld over een fout die hij had gemaakt. Hij zei: 'ik baal daar zó van', en legde me uit wat er mis was gegaan. Dat soort samenwerking is het mooiste."

De slotwoorden waren voor Gera Hamer, managing partner audit bij Deloitte, en Bart Jonker, voorzitter van het platform reguliere vergunninghouders en partner bij Grant Thornton. Hamer riep de beslissers in de accountancy op om zichzelf te laten zien. "De deur van de baas mag openstaan, maar beter nog is de baas op de werkvloer aanwezig om deze gesprekken te voeren. Bij ons kan dat altijd beter. Dat is een ambitie die ik meeneem uit deze bijeenkomst."

'De natuurlijke adviesfunctie is onze manier om het begrip purpose invulling te geven.'

Jonker benadrukte vooral de rol die kleine accountantskantoren spelen als de vertrouwde adviseur die naast de dga of familieondernemer staat: "De natuurlijke adviesfunctie is onze manier om het begrip purpose invulling te geven. Zo ontwikkelen zich een grote groep jonge mensen in ons vak. En dat maakt me trots op ons beroep. We zijn relevant. Dat dat wordt opgemerkt, mogen we als een compliment opvatten." Hamer was het daarmee eens: "Als beroepsgroep moeten we blijven innoveren. Zodoende worden we alleen maar relevanter, zeker nu we het niet-financiële domein met onze expertise betreden."

Bekijk de video met Gera Hamer, managing partner audit bij Deloitte.