Ronald Bruins

Barbara Baarsma, hoofdeconoom PwC Nederland, was opnieuw moderator van een paneldiscussie in het AFAS-theater; nu over de CSRD. Die discussie, tevens onderdeel van het cultuurprogramma van de NBA, legde meerdere vragen op tafel: Hoe bieden accountants meerwaarde voor de gebruikers van duurzaamheidsrapportages? En: wat moeten we als accountants anders doen om het vertrouwen van het maatschappelijke verkeer op dit nieuwe terrein waar te maken?

Volgens Angélique Laskewitz, algemeen directeur Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO), is de belangrijkste les voor accountants dat het overzichtelijk moet zijn wat je krijgt aangereikt. "Ook is intrinsieke motivatie van belang, dat mensen de noodzaak van de verandering inzien. Die is nu wel duidelijk voor duurzaamheid lijkt mij. Ik vind deze duurzaamheidsrapportage een kers op de taart voor accountants. Met de CSRD kunnen ze impact maken."

De S komt voor de E

Andere deelnemer aan de paneldiscussie was Jan Niewold, partner Climate Change & Sustainability Services, EMEIA Sustainability Leader bij EY. Niewold is ook promovendus en wilde een brug slaan tussen financiële en niet-financiële informatie. "Er is al heel veel onderzoek naar klimaatimpact gedaan, dus heb ik de S van social genomen. Denk aan het voldoen aan mensenrechten, het tegengaan van corruptie of aan andere plaatsen waar het geweten gaat meespelen." Hij hoopt zijn onderzoek medio 2025 af te ronden. "Ik heb ontdekt dat de S eigenlijk voor de E komt", reageerde Baarsma. "Met de S kun je draagvlak krijgen om veranderingen te realiseren die ecologisch gezien hard nodig zijn. Bijvoorbeeld een herverdeling van geld of gebruiksrechten."

'Ik vind deze duurzaamheidsrapportage een kers op de taart voor accountants.'

De beurskoers kelderde

Usha Ganga, senior beleidsmedewerker en themaregisseur duurzaamheid bij de NBA, geeft altijd mee aan het beroep "dat we al heel veel kunnen en dat we al heel veel technieken hanteren die we ook bij duurzaamheidsinformatie kunnen toepassen".

Micha Soentpiet, senior manager assurance PwC, is ook lid van de projectgroep Greenwashing van de NBA. "Eigenlijk is dat een variant van ESG-fraude. Er is sprake van ESG-fraude als bedrijven claimen dat zij duurzamer zijn dan ze in werkelijkheid zijn. Maar je hebt veel namen naast greenwashing. Denk aan greywashing en pinkwashing. Er zijn ook al voorbeelden van S-fraude. Een hele grote Amerikaanse bank had zich een diversiteitsnorm gesteld. Aan de hand daarvan gingen ze een divers gezelschap interviewen, maar ze gaven uiteindelijk witte mannen de banen. Toen dat naar buiten kwam, kelderde de beurskoers. Dat laat maar zien dat je als accountant op dit punt moet doorvragen."

Conventies ontwikkelen zich

Baarsma kwam met enkele stellingen. De eerste: impact (lees relevantie) mag ten koste gaan van de betrouwbaarheid. Niewold: "Mee eens, maar wel onder bepaalde voorwaarden. Limited assurance rapporten moeten wel hetzelfde basisniveau hebben. Dat zijn die conventies waar ik het eerder over had bij financiële rapportages. Denk aan liquide middelen, pensioenvoorzieningen of verzekeringsverplichtingen. Daar hebben we als gebruikers en opstellers van de jaarrekening afspraken over. Maar bij duurzaamheid zijn die conventies er nog lang niet altijd. Denk aan fte mannen en vrouwen, maar ook informatie over de value chain of klimaatscenario's. De komende jaren gaan die conventies zich ontwikkelen. Als auditor is het dan ook goed om een toelichting te geven op de uitkomsten en ook aan te geven waar je niets over kon zeggen. Liever dan niets heb je een grote bandbreedte met een toelichting. Dat is altijd beter dan niets."

Is perfectionisme nodig?

Ganga is het oneens met de stelling. "De rapportage maakt economische beslissingen mogelijk en met die beslissingen ga je over tot actie. Dan wil je je echt wel baseren op informatie die betrouwbaar is. De vraag is dan wel: is perfectionisme nodig? Daar zeg ik 'nee' op. Een toelichting kun je altijd geven. Zeker als je niet volledig kunt zijn. Je kunt ook de mate van onzekerheid aangeven." Soentpiet: "Het toelichten van onzekerheden is alleen maar goed. Het niveau van betrouwbaarheid moet niet ter discussie staan. Het klopt of het klopt niet."

'Geven we met limited assurance al niet meer zekerheid dan we feitelijk kunnen geven?'

Stelling twee sloot daarop aan: limited assurance geeft de accountant onvoldoende zekerheid om zich comfortabel bij te voelen. Een van de deelnemers in de zaal: "Ik denk niet dat de buitenwereld het verschil tussen limited en reasonable assurance begrijpt. Daarnaast: geven we met limited assurance al niet meer zekerheid dan we feitelijk kunnen geven? Dat is op zich al oncomfortabel." Soentpiet: "We zijn met elkaar aan het leren hoe die duurzaamheidsrapportages gaan en wat daarbij een beperkte mate van zekerheid is. We zijn het niet gewend zo te rapporteren en dat maakt het oncomfortabel. Zeker om te bepalen of goed goed genoeg is."

Taak in voorlichting

Soentpiet meent dat limited assurance op dit moment het best passend is. Voor Laskewitz ligt er nog een taak in de voorlichting over wat dat nu eigenlijk is. "Ik kan me voorstellen dat het publiek nog niet meteen weet dat er een verschil is in de mate van assurance. Je zou op een aandeelhoudersvergadering van een groot bedrijf een toelichting kunnen geven." Het is lastig om dat te vertalen naar de conclusie 'dat wat er staat klopt', constateren de panelleden. Niewold: "Het is een soort van keurmerk, maar of alles precies is zoals er staat, of het even groen of sociaal is, kunnen we nu nog niet zeggen."  Baarsma: "Dat antwoord volstaat niet aan de talkshowtafel van Eva Jinek." Een van de deelnemers uit de zaak: "Daar denkt het publiek van Jinek alleen maar: 'Er heeft een accountant naar gekeken, dus het zal wel goed zijn.'" Ganga: "In essentie kan een bedrijf dat vuile troep eruit gooit, limited assurance krijgen van een accountant op zijn duurzaamheidsrapportage. Als het bedrijf maar transparant is in haar verslaggeving." Dat riep bij Baarsma de vraag op of de beroepsgroep zich verantwoordelijk voelt om het publiek toe te lichten wat het is. "Want reken maar dat de eerste CSRD-rapportages kritisch worden bekeken."        

Is CSRD een papieren tijger?

De derde stelling: de CSRD is een papieren tijger, omdat deze niet aanzet tot gedragsverandering. Een controller in de zaal is het daarmee eens. "De gedachte erachter is prachtig, maar het is heel juridisch opgesteld. Als ik hoor dat er vierduizend meetpunten zijn, dan word ik al kriebelig. Ik ben principle based, maar dit is erg rule based."

'De gedachte erachter is prachtig, maar het is heel juridisch opgesteld.'

Niewold vindt het echter geen papieren tijger. "Bedrijven moeten duurzaamheidsinformatie ophoesten en zijn in veel gevallen verrast over welke resultaten ze opdiepen. Ze gaan dus op basis van die gegevens wel sturen. Daarnaast is de informatie die je geeft voor anderen die over jou oordelen: 'Ik wil bij jou werken', of 'Ik wil best aan je leveren', of 'Ik wil in jou investeren'. Dus als gevolg van deze regelgeving veranderen bedrijven. Je kunt het er wel over hebben of deze verplichting te snel is doorgezet of veel kost. Maar dat is een andere discussie."

Zet CSRD strategisch in 

Soentpiet constateert dat het ene bedrijf het meer als compliance-oefening ziet en de ander het juist vanuit intrinsiek oogpunt oppakt. "Het is allemaal onderdeel van een gedragsverandering. Daarbij zie ik ook dat een bank als ING in Duitsland geen leningen meer verstrekt aan bedrijven die geen duurzaamheidsplannen hebben. De beweging is ontegenzeggelijk in gang gezet." Laskewitz: "Er zijn altijd partijen die niets doen met de duurzaamheidsrapportage en die 'grijs' beleggen. Maar er is een toename aan beleggers die er wel wat mee doet." Ganga: "Laat de accountant zorgen dat het geen papieren tijger is. Zet de informatie van CSRD strategisch in om de koers te bepalen en om duurzaamheidsrisico's te adresseren."

Stelling vier sluit daar dan weer op aan: eenduidigheid van de accountant vormt de komende jaren een risico bij de CSRD-beoordeling. Soentpiet: "We kennen controlestandaarden. Als beroepsorganisatie moet we daar dus zoveel mogelijk accountants in opleiden en in bekwamen." Niewold: "Binnen EY hebben we een coördinatiemechanisme om vraagstukken eenduidig aan te pakken." Ganga: "Het is een illusie om te denken dat we die eenduidigheid volledig bereiken in een doelgroep die nog niet zo ervaren met duurzaamheidsrapportages is. Dat geeft niet, als we maar met elkaar uitwisseling hebben over wat de methode zou moeten zijn."

Professionele oordeelsvorming

De laatste stelling: een accountant moet een klant die geen realistisch transitieplan heeft richting verduurzaming, weigeren. Een aanwezige in de zaal reageerde: "Ik ben nog steeds accountant, maar ik zet me vooral in als transitiemanager. Aan de voorkant bekijken we echt wel of een bedrijf serieus gemotiveerd is om te verduurzamen."

'Als bedrijven niets hebben gedaan, kun je de vraag stellen of je de opdracht kunt uitvoeren en of je je naam er aan wilt verbinden.'

Niewold: "We gaan voor engagement bij de client acceptance-procedures. Kunnen we onderneming helpen veranderen? Als bedrijven niets hebben gedaan, kun je de vraag stellen of je de opdracht kunt uitvoeren en of je je naam er aan wilt verbinden." Soentpiet: "We moeten in feite controleren of wat KLM en Tata Steel opschrijven ook klopt. Als ze een transitieplan hebben om in 2030 CO2-neutraal te zijn, is dat dan juist? Hoe vervuilend een bedrijf ook is." Ganga wijst tot slot op het grote, ook financiële risico dat bedrijven lopen als er geen transitieplan is. "Dat moet de accountant in bestuurskamers en gesprekken met directeuren en eigenaren op tafel leggen. Als dat plan er niet is, kun je grote vraagtekens zetten bij de houdbaarheid van het verdienmodel." Soentpiet: "Dat vergt veel professionele oordeelsvorming van de accountant."