Luc Quadackers

En dat is maar goed ook, want accountants kunnen zeer veel baat hebben bij assistentie door AI-applicaties. Sterker nog: accountants zullen steeds minder zonder AI kunnen. Directe aanleiding voor de bijeenkomst was de lancering van de publicatie AI in control: Leidraad ter bevordering van de beheersing van AI. Het grootste deel van het programma was daarom gevuld met sprekers op het gebied van AI en accountant.

Giel Dirkx, de voorzitter van de Accounttech-taskforce AI, verzorgde een introductie bij de nieuwe leidraad. Die is van toepassing voor alle leden van de NBA en biedt praktische handvatten voor de beheersing van AI-systemen. Na de introductie overhandigde Marcel Bongers (eindredacteur van de leidraad AI in control) de nieuwe leidraad aan NBA-voorzitter Kris Douma. "De stappen die worden gezet in de leidraad zijn zeer logisch. Laten we daarmee vooral aan de slag gaan. Maar zeker ook met wat allemaal wel en niet kan met AI", aldus Douma.

Impact van AI voor de auditor

Mona de Boer (partner Data & Artificial Intelligence bij PwC) gaf in haar lezing een praktische reflectie op het gebruik van AI door accountants. Zij is al vele jaren bezig met het gebruik van AI-applicaties in de audit, maar reden voor de enorme vlucht die AI nu neemt is het aanbreken van de no code-low code-fase: je hoeft geen technisch specialist meer te zijn om met AI te kunnen werken.

De Boer ziet AI op drie manieren terug als accountant: als een instrument dat de accountant kan gebruiken, als onderdeel van de audit subject matter (wat moet worden gecontroleerd) en als zelfstandig controle-object. Vooral de derde variant zal vaker gaan optreden. "Het verstrekken van assurance bij AI-systemen ligt nog niet formeel vast in de huidige regelgeving, maar het is een no-brainer dat accountants hiermee aan de slag moeten."

Zij waarschuwde wel: "Een LLM (Large Language Model, red.) is niet meer is dan een eloquente papegaai. Daarom is het belangrijk om dit soort tools vooral te zien als een assistent. LLM's bieden een systeem waarmee de accountant een dialoog kan voeren. Een LLM kun je niet beïnvloeden als accountant, maar de combinatie tussen de mens en AI heeft een groot effect. De kwaliteit van de gestelde vragen en het schrijven van de prompts is zeer belangrijk."

'Het gebruiken van AI leer je niet alleen uit een boek. AI leer je door te doen.'

Volgens De Boer leidt het gebruik van LLM's, als de datakwaliteit in orde is, mogelijk wel tot tachtig procent tijdswinst bij sommige taken, waardoor de accountant meer bezig kan zijn met de uitkomsten ervan. Het blijft uiteraard ook belangrijk dat de accountant ook de ogen en oren openhoudt in de wandelgangen van een te controleren bedrijf.

Tot slot benadrukte De Boer het belang van een veilige omgeving met adequate 'vangrails'. "Gebruik geen publieke AI-tools met privacygevoelige informatie en zorg voor bronnen van hoge kwaliteit. En ga concreet aan de slag met AI. Het gebruiken van AI leer je niet alleen uit een boek. AI leer je door te doen. Het is van essentieel belang om accountants vaardig te maken op het gebied van AI: gebruik AI met gezond verstand."

LLM's zijn een black box: 'auditing around the AI-system'

Alban Bastiaan (AI governance-specialist bij de Rijksoverheid) ging in op de uitdagingen die een accountant op zijn pad vindt bij het beoordelen van LLM-systemen. Die systemen vormen vaak een black box, waardoor het lastig is om er assurance bij te verstrekken.

LLM-systemen worden getraind aan de hand van gigantische hoeveelheden tekst, om daarmee statistische patronen in die data te vinden. De systemen kunnen op basis daarvan nieuwe tekst genereren. Bastiaan benadrukte meerdere keren tijdens zijn betoog dat deze systemen steeds bezig zijn om, gegeven de context, in de gegenereerde tekst het meest logische volgende woord in de tekst te bepalen. Hij beschreef het gebruik van een lokaal offline AI-taalmodel bij het UWV. "Het al dan niet correct werken van zo'n model heeft uiteindelijk ook een effect op de financiële verantwoording. Dat raakt daarmee ook het hart van de accountancy. Je moet zo'n model dus kunnen controleren om het te kunnen evalueren. Je moet de betrouwbaarheid kunnen inschatten, zodat uiteindelijk de materiële afwijkingen die in de jaarrekening voor kunnen komen worden geminimaliseerd."

En dat is lastig, wat Bastiaan illustreerde aan de hand van de bekende analogie van blinde mensen die een olifant betasten en allemaal wat anders voelen: ze ervaren allemaal deelwaarheden. "Als je een large language model de waarom-vraag stelt over een bepaalde output, dan krijg je een plausibel antwoord. Dat wil echter niet zeggen dat dat ook de daadwerkelijke onderliggende redenering is geweest. Je weet dus niet precies hoe het werkt en dat maakt het ook lastiger om het systeem te beoordelen en te verbeteren. Dat betekent echter zeker niet dat we de systemen niet moeten gebruiken. Binnen de IT-audit sprak men lange tijd over auditing around the computer. Ik verwacht dat eenzelfde gedachte zal worden toegepast op AI-systemen: auditing around the AI-system. Een van de manieren waarop dit eenvoudiger wordt, is het gebruiken van opgesplitste AI-systemen voor verschillende taken. Dat maakt het beter mogelijk om te herleiden wat er gebeurt binnen de modellen."

Gerke van Garderen: AI in de accountancypraktijk

Gerke van Garderen (hoofd innovatie bij Joinson&Spice) benoemde onder andere vier essentiële voorwaarden voor het adequaat inzetten van AI: een veilige omgeving (en helder beleid daaromtrent), training van collega's, experimenteren en integratie van AI in applicaties en processen. De noodzaak voor een veilige omgeving en een helder beleid zijn nodig om te bepalen welke LLM's geaccepteerd zijn om aan de slag te gaan met klantinformatie. Daarnaast moet iedereen die werkt met AI begrijpen hoe de technologie werkt.

Van Garderen benadrukte ook het belang van experimenteren in de praktijk met verschillende toepassingen: "Als iets bruikbaar wordt gevonden, dan moet je ervoor zorgen dat een oplossing geïntegreerd beschikbaar komt. Zo kun je stapsgewijs bruikbare stukjes AI bijschakelen in applicaties en processen."

'De accountant zal minder uitvoerend werk gaan doen en meer procesbeheer oppakken.'

Hij gaf in zijn betoog vijf voorbeelden van het gebruik van generatieve AI in de praktijk: informatie vinden en voorbereiden; notuleren en schrijven van memo's; het zijn van sparring-partner; assisteren bij data-analyse; en reviewen. Deze technologische mogelijkheden zouden het accountantsberoep best op vrij korte termijn al ten goede kunnen veranderen. De accountant zal minder uitvoerend werk gaan doen en meer procesbeheer oppakken.

Van Garderen sloot af met een slogan: "Ik hoor van collega's dat vroeger wel eens tegen assistenten werd gezegd dat ze niet te veel moesten nadenken, maar vooral moesten vinken: don’t think, vink! Maar in de rol van een relevante accountant op het gebied van AI betekent het meer dan ooit dat je goed moet nadenken, dus eerder: don't vink, think!"

Parallelsessie: vervolg data-gedreven audit

Tijdens een parallelsessie vond het vervolg plaats op de sessie 'Controle van de toekomst', waarbij in september vorig jaar een raamwerk werd gepresenteerd voor de kwaliteitsbeheersing van innovatie op het gebied van controlemethodologie. Het raamwerk is ook zeer relevant in het kader van de betrouwbaarheid van data. Tijdens de parallelsessie werd uitgebreid besproken hoe het bijbehorende audit workbook op dit gebied in de praktijk wordt gebruikt. Eén kantoor deelde ervaringen met de afweging en analyse van frauderisicofactoren, terwijl een ander kantoor inging op het gebruik van IT in audits, met name de toepassing van datadimensies en datakwaliteit. Beide kantoren waren positief. De samenwerking van de taskforce en de verschillende kantoren onderling toonde de betrokkenheid van de kantoren en de mooie wisselwerking tussen theorie en praktijk.

• Leidraad AI in control
• NBA-kerngroep Accounttech