Wilbert Geijtenbeek en Marc Schweppe

Het podium van het congrescentrum NBC in Nieuwegein was op 9 december nadrukkelijk ingeruimd voor de NBA Young Profs, met afzwaaiend bestuurslid Jeffrey Heerschop als dagvoorzitter van het impactdebat. "Wat is überhaupt ethiek, wat is het 'grijze gebied'?", vroeg hij zich af. Praktisch  filosoof Charlie Groen, eerder  werkzaam bij PwC, nu bij ABN Amro en ook columnist in het magazine Accountant, sprak daarna over stromingen in de filosofie en zwart-witte, grijze en roze denkers.

Ze liet de zaal antwoorden op de vraag wat integriteit precies is. Eerlijk, oprecht, rechtvaardig, het goede doen: die termen deden het goed bij de aanwezigen. Daarvan vond 44 procent zich 100 procent integer en dertig procent "een beetje". Maar of dat zo is, ligt toch vaak aan de context, aldus Groen. Integer zijn is ook werken, kijken naar de situatie. Opvallend feitje dat zij de zaal meegaf: rechters geven voor de lunch strengere straffen dan erna.

Achterkant van het gelijk

Oud-D66-boegbeeld Alexander Pechtold, in het verleden tevens presentator van een reeks tv-programma's onder de titel 'De achterkant van het gelijk', legde vervolgens een panel van jongere en oudere beroepsgenoten een aantal issues over integriteit voor, om te zien hoe principes kunnen schuiven als de omstandigheden wijzigen. Op het podium: Chiel Bonnes (Deloitte), Ewout Brouwers (PIA Group), Anton Dieleman (CB/Forvis Mazars), Angèle Loomans (commissariss aaff), Avinash Nandram (Auditdienst Rijk), Steef Visser (NBA-bestuur) en Maaike Westra (NBA Young Profs).

'Hoe strikt zijn de regels bij het accepteren van een geschenk van relaties rond de feestdagen?'

Geef je een studieschuld bij DUO op bij het afsluiten van je hypotheek, wetende dat die gegevens niet worden gedeeld met hypotheekverstrekkers, vroeg Pechtold aan de deelnemers. Wat te doen met goede relaties die vervolgens klant van je accountantskantoor willen worden? Hoe strikt zijn de regels bij het accepteren van een geschenk van relaties rond de feestdagen? En wat als een nieuwe klant een kwestie met de Belastingdienst blijkt te hebben? Of als hij naar je kantoor komt in zijn Porsche, ondanks een ingetrokken rijbewijs: hoe ga je daar mee om?

Degelijk

De deelnemers bleken bij de voorgelegde dilemma's degelijke accountants, die zich door Pechtold niet makkelijk lieten overtuigen om van mening te veranderen. De grote lijn daarbij bleek vooral: houd je aan de regels, bewaak de zuivere verhoudingen en voorkom een vermenging van belangen.

NBA-bestuurslid Steef Visser wil mensen die hij persoonlijk kent liever niet zelf bedienen binnen zijn kantoor, "want je moet niet willen dat het gaat schuren". Blijf altijd spiegelen met collega's, benadrukte Ewout Brouwers (ceo PIA Group Nederland), "want klantrelaties kunnen ook persoonlijk worden".

'Je komt soms in situaties terecht waarvan je achteraf denkt: hoe heb ik zo kunnen reageren?'

Anton Dieleman, voorzitter van het College voor Beroepsreglementering (CB) gaf aan niet vaak wakker te liggen van vaktechnische dilemma's. Maar hij erkende tegelijk dat integriteit in de praktijk lastig kan zijn. "Je komt soms in situaties terecht waarvan je achteraf denkt: hoe heb ik zo kunnen reageren?" Overleg daarom altijd met collega's, is zijn advies.

Visser heeft veel dingen naar eigen zeggen "niet ten goede zien veranderen". Maar hij is wel positief als het gaat om openheid en transparantie. "Dat is verbeterd." Volgens NBA Young Profs-voorzitter Maaike Westra kan de oudere generatie in dat opzicht iets leren van de jongere. En "het mag wel iets innovatiever" in de sector.

Ethisch of integer

Pechtold deelde ook eigen ervaringen met de zaal, als het om integriteit gaat. Zoals de destijds veelbesproken kwestie van het krijgen van een appartement van een Canadese oud-diplomaat. Allemaal "keurig geregeld met een notaris", aldus de oud-politicus. Soms moet je jezelf durven verdedigen, meende hij.

Is ethisch handelen of integer handelen hetzelfde, wilde de zaal van de panelleden weten. Volgens Dieleman is integriteit een fundamenteel beginsel. "Als je niet integer bent, hoe kun je dan volgens de andere beginselen van de VGBA handelen?" Maar ethisch handelen omvat veel meer: "Zorg je dat je objectief bent, doe je je werk op een zorgvuldige manier?"

Avinash Nandram (ADR) noemde accountants frontrunners in wat zij doen. En tijden veranderen, benadrukte hij, als het om integriteit gaat. "Met de tijdsgeest van nú is het makkelijk om te zeggen wat je vroeger anders had gedaan."

Een beetje integer bestaat

Slotspreker Peter Schimmel, forensisch accountant, partner bij BDO en lid van de NBA-faculty Ethiek, Cultuur en Gedrag, noemde zichzelf een "grijze denker". Blijven denken is waar het om draait, als het over integriteit gaat, stelde hij.

Schimmel benoemde de "enorme olifant, waardoor je bijna geen lucht meer krijgt": de examenfraude die de sector al een tijd parten speelt. Integriteit gaat niet altijd over eerlijkheid of oprechtheid, benadrukte hij. En "een beetje integer bestaat wel degelijk", zo illustreerde hij met enkele aansprekende voorbeelden. Ben je loyaal aan een goede, maar vreemdgaande vriend, als zijn vrouw tegen je zegt dat hij zich zo anders gedraagt de laatste tijd?

"Meestal zien we integriteit als betrouwbaar en loyaal, zelden als eerlijk of oprecht", aldus Schimmel. Niet wijzelf, maar de omgeving bepaalt of we integer zijn. "Daarom laten we mensen een eed afleggen. Op die basis kun je als individu sturing geven aan hoe anderen willen dat jij je gedraagt." Hij legde de zaal enkele herkenbare dilemma's voor, waarmee zijn stelling over een beetje integer zijn werd onderstreept.

'Meestal zien we integriteit als betrouwbaar en loyaal, zelden als eerlijk of oprecht.'

"Accountancy is momenteel een onbarmhartig beroep, dat zich op een steeds smaller pad lijkt te begeven, zowel voor de klant als voor de accountant zelf", zei Schimmel. "We weten niet goed wat integriteit is en denken dat we ons kompas zelf kunnen sturen, terwijl we in de praktijk afhankelijk zijn van toenemend complexe regelgeving, hoge werkdruk of prestatiedwang; de magnetische pool wordt ernstig beïnvloed door factoren die wij niet in eigen hand hebben."

Van het donker naar het licht

Volgens Schimmel bewijst de examenfraude dat ook accountants maar gewoon mensen zijn, die fouten kunnen maken. Dan helpt het meer om zaken te bespreken in een "veilige, warme, betrouwbare omgeving".

'Wees terughoudend met accountants op het schavot te zetten.'

Hij pleitte er daarom richting toezichthouder AFM en de NBA voor om anders om te gaan met de kwestie. "Wees terughoudend met accountants op het schavot te zetten." Tuchtrecht dient alleen de beroepsorganisatie en de toezichthouder, maar het beroep leert er zelden iets van, stelde hij. "Ik ben trots op mijn beroep en vraag jullie daarom allen wat vergevingsgezinder te zijn en open te staan om echt te leren van fouten."

Wie "ongewild" fouten heeft gemaakt, verdient een tweede kans in plaats van straf en helpt bovendien het beroep om te leren, aldus Schimmel. "Als betrouwbaarheid de eigenlijke betekenis is van integriteit, weet dan dat een hoge mate van eerlijkheid en oprechtheid wel helpt. Daarom: alle accountants, AFM en NBA, laat je van je beste kant zien en maak een constructieve stap vanuit het donker naar het licht."