Marc Schweppe

Opmerkelijk: het was de eerste keer dat McCrum zijn verhaal mocht vertellen aan een gezelschap van accountants, aldus de Britse journalist van de Financial Times bij de start van zijn presentatie in het volle atrium van het AFAS Theater. Een verhaal dat inmiddels een veelverkocht boek heeft opgeleverd: Money Men. En de Netflix-documentaire Skandal!, die zich laat bekijken als een speelfilm.

Wirecard leek lange tijd het nieuwe Duitse Wirtschaftswunder, de 'European Paypal', het antwoord op de oude economie waar de oosterburen het altijd nog van moesten hebben. Zelfs bondskanselier Angela Merkel was een ambassadeur voor Wirecard, tijdens handelsmissies. Heel Duitsland wilde graag geloven in het snelgroeiende fintechbedrijf. Maar Wirecard, dat door die razendsnelle groei in enkele jaren tijd zelfs de Duitse DAX-beursindex bereikte, bleek uiteindelijk een bedrijf van "German gangsters".

'Wirecard  bleek uiteindelijk een bedrijf van "German gangsters".'

In juni 2020 stortte het kaartenhuis in elkaar, toen Wirecard bekend moest maken dat bijna twee miljard euro aan banktegoeden die op de balans stonden niet te vinden waren en niet veel later dat die tegoeden mogelijk nooit hadden bestaan. Het fintechbedrijf trok zijn jaarcijfers over de afgelopen jaren in en ging failliet. Topman Markus Braun werd gearresteerd op verdenking van fraude en moet zich momenteel in de rechtbank verantwoorden. De voormalig chief operating officer Jan Marsalek sloeg echter op de vlucht en is hoogstwaarschijnlijk ergens in Rusland; hij bleek al jarenlang als Russische spion actief te zijn.

Berichtgeving

De ondergang van Wirecard is vooral te danken aan Dan McCrum, die dan al jaren kritisch bericht over het fintechbedrijf, na een eerste tip van een hedgefondsmanager in 2014. De onderzoeksjournalist begint vanaf dat jaar aan een reeks van artikelen over de handel en wandel bij Wirecard. Niet alleen Wirecard zelf, maar ook andere partijen verzetten zich tegen die berichtgeving, zoals verschillende banken en de Duitse beurstoezichthouder BaFin.

McCrum en de Financial Times zouden zich schuldig maken aan ongefundeerde verdachtmakingen en daarbij samenspannen met shortsellers, die speculeren op een koersdaling van Wirecard. McCrum wordt afgeluisterd, gevolgd, bedreigd, onder druk gezet en zelfs geschorst vanwege intern onderzoek naar de kwestie.

Maar hij houdt vol en legt steeds meer bloot van de malafide praktijken bij Wirecard. Om zijn werk te kunnen doen zonder door tegenstanders te worden gehackt, werkt McCrum in een afgesloten ruimte zonder ramen, in het hart van het FT-gebouw, waar na afloop van de werkdag de laptop in de kluis gaat. Een laptop die tijdens zijn monnikenwerk niet met het internet verbonden is.

Fraude

Na een jarenlange aanloop resulteert dat uiteindelijk in oktober 2019 in een reeks artikelen waarin de Financial Times onthullingen doet over financiële malversaties in het Aziatische hoofdkantoor van Wirecard in Singapore.

'Pogingen van Wirecard om met hulp van advocaten de krant te intimideren mislukken.'

McCrum heeft in de aanloop daarheen de beschikking gekregen over een grote hoeveelheid documenten, die ondubbelzinnig aantonen dat de top van Wirecard al jaren doelbewust de omzet- en winstcijfers flatteert.

Voor het eerst wordt in de FT-artikelen gesproken over fraude. Pogingen van Wirecard om met hulp van advocaten de krant te intimideren mislukken. Toch geloven partijen nog in het fintechbedrijf. Zo noemt de Commerzbank McCrum een "serial offender" en spreekt van fake news. Het Japanse SoftBank besluit om Wirecard een miljard dollar aan steun toe te zeggen, op voorwaarde van een audit door een andere dan de vaste accountant.

Rol van EY

In de aanloop naar de ondergang doet Wirecard nog een ultieme poging om, gezien de eigen beurswaarde, de enorme Deutsche Bank over te nemen. Daarbij zou de fraude van het bedrijf immers verloren kunnen gaan in alle financiële informatie. Maar uiteindelijk laat Wirecard forensisch accountants van KPMG onderzoek doen naar de eigen verslaggeving, die in de jaren ervoor was goedgekeurd door EY. Dat levert een kritisch oordeel op over het controlewerk van de Duitse EY-accountants, die onmiskenbaar nalatig waren bij het vaststellen van door Wirecard opgegeven financiële tegoeden in Azië.

"All of the firms have had their embarrassments through the years", aldus McCrum met veel gevoel voor understatement over de rol van EY. Tijdens een besloten diner met enkele fraude-experts en de redactie van Accountant.nl, aan de vooravond van de Accountantsdag, stelt McCrum dat hij wel enige sympathie voor EY kan opbrengen. De journalist stelde in de jaren van zijn onderzoek naar Wirecard regelmatig vragen aan de controlerend accountant, die ook werden opgepikt en voorgelegd aan Wirecard. Maar die stuurde de accountant vervolgens telkens met een kluitje in het riet.

Uitputten

Een bewuste tactiek van het bedrijf was om de accountant tijdens de controle uit te putten met een overdaad aan minder relevante informatie. Gevoelige informatie werd bewaard tot vlak voor de deadline waarop de controle moest worden afgerond, zodat de tijd ontbrak om daar nog gedegen naar te kijken.

'Een bewuste tactiek van het bedrijf was om de accountant tijdens de controle uit te putten met een overdaad aan minder relevante informatie.'

Volgens de journalist geloofden mensen jarenlang graag in de simpele boodschappen van Wirecard over een nieuwe, cashloze economie. "Image is everything", aldus McCrum over de wijze waarop Wirecard al die tijd wegkwam met grootschalige fraude. Operationeel directeur Jan Marsalek was volgens betrokkenen heel charmant en wist zo bij allerlei stakeholders vertrouwen te wekken. Maar de signalen dat zaken niet deugden waren er genoeg. Bijvoorbeeld omdat Wirecard groot werd door het regelen van betalingsverkeer voor partijen als gokbedrijven en pornoproducenten. En grote beursgenoteerde ondernemingen "doen hun zaken meestal niet via nachtclubeigenaren", zo stelt de journalist.

Kakkerlak

De eerste signalen dat er zaken niet deugden, hadden ook de accountant moeten prikkelen, meent hij. "Er is nooit maar één kakkerlak in de keuken." Maar bedrijven krijgen vaak het voordeel van de twijfel, is zijn ervaring. "Het is heel moeilijk om je mening te veranderen, als je ergens in gelooft", is zijn belangrijkste les van de hele Wirecardzaak. 

Van de ruim zesduizend medewerkers van het fintechbedrijf wisten er mogelijk maar een handvol van de grootschalige fraude. "Maar hoeveel hadden het eigenlijk moeten weten?", vraagt McCrum zich af.

Gevraagd naar zijn persoonlijke veiligheid, geeft de journalist aan dat de gevluchte Jan Marsalek "hopelijk iets beters te doen heeft". En wat kunnen accountants leren van onderzoeksjournalisten? "We kiezen een andere benadering", aldus McCrum, "maar iemands motieven begrijpen is altijd van belang". De journalist roept de aanwezigen op om vooral de krant te lezen en waar nodig "achter het gordijn" te kijken. "Niet alles is wat het lijkt."

Dossier Wirecard

De livestream van de Accountantsdag 2024 is terug te kijken via YouTube.