Martijn Slot

Al bij aanvang was duidelijk: dit werd geen sessie over de technische details van de jaarrekening. Het ging over uitdagingen die niet te vangen zijn in Excel. Over emoties en gevoelens. Over de mens. Over het omgaan met druk en ethische dilemma's.

Leven in gevaar

Omgaan met druk is een understatement, als het de accountant betreft waarover Wietsma zijn verhaal doet. Hij vertelt over een accountant die op een dag het advies krijgt van de politie om de komende tijd onder te duiken, omdat er signalen zijn dat het leven van hem en zijn gezin in gevaar is. Wietsma: "Die accountant, ik noem hem Klaas Jansen, klapt zijn laptop dicht en zegt tegen zijn personeel: 'Ik ben er de komende tijd niet.' Hij gaat naar een onderduikadres dat de politie al voor hem heeft geregeld. Dan begint hij met reflectie. In wat voor situatie is hij in vredesnaam terechtkomen? Het begon nog zo mooi tweeënhalf jaar geleden."

Een ondernemer, die net voor zichzelf was begonnen, was naar de accountant toegekomen met de vraag om zijn loonadministratie te doen. De accountant liep de ondernemer na en alles leek in orde. Dus ging hij de loonadministratie doen. Wietsma: "Een halfjaar later klopte er nog een ondernemer aan met dezelfde vraag. Ook werkzaam in de kledingindustrie. Op een gegeven moment kwam er iedere week een ondernemer uit de kledingindustrie naar hem met de vraag om de loonadministratie te doen. Dan krijgt Klaas de vraag of hij een post op een andere manier kan boeken. Dat wil hij niet en na verloop van tijd geeft hij de klant aan dat het misschien tijd is om een andere accountant te gaan zoeken."

'De accountant heeft alles volgens de regels gedaan, maar is in een situatie terechtgekomen waarin je niet terecht wilt komen.' 

De accountant denkt dat hij op den duur met de dood wordt bedreigd. Maar hoe meer hij tegenstribbelt, hoe vaker hij 's nachts wordt gebeld. Wietsma: "De accountant heeft alles volgens de regels gedaan, maar is in een situatie terechtgekomen waarin je niet terecht wilt komen. Na verloop van tijd kan Klaas weer aan het werk en zeggen de rechercheurs tegen hem: 'U heeft geluk gehad. Bij een inval in verschillende panden in de buurt zijn naaiateliers aangetroffen. En in een vrieskist lagen drie lijken.'"

Ernstige zorgen

Alblas kent de nodige accountants die worden geconfronteerd met een situatie zoals Wietsma die schetste. "Eén op de tien mensen maakt zoiets mee, een dergelijk frontverhaal. Dus als u denkt 'dit gaat mij niet overkomen' heeft u het mis." Het verhaal van Alblas is minder spannend, erkent hij, maar niet minder ernstig. "Een accountant gaat, na vele jaren trouwe dienst bij een big four-kantoor, op interimbasis aan de slag voor een private equity-fonds. Daaronder vallen verschillende financiële ondernemingen. Hij brengt de financiële administratie op orde, zodat ze accountantproof worden gemaakt. Tijdens zijn werk komt hij erachter dat de verkoper van een van de ondernemingen ook aandeelhouder en bestuurder was van een van de andere ondernemingen. Diegene heeft de curator een verhaal op de mouw gespeld, waardoor de curator vond dat hij die onderneming wel voor een prikkie kon kopen. Vervolgens heeft hij het doorverkocht aan een private equity-onderneming. Met allerlei garanties. De accountant duikt de boeken in en ontdekt dat er ernstige zorgen zijn over de totstandkoming van de overeenkomst."

'De accountant trekt aan de bel, maar er gebeurt vervolgens niets.'

De accountant trekt aan de bel, maar er gebeurt vervolgens niets. Na twee jaar, als de interim-opdracht al lang klaar is, valt er een brief op de deurmat. Een miljoenenclaim. Alblas: "Hij schakelt zijn eigen aansprakelijkheidsverzekering is, maar die bleek niet afdoende. Hij moet zich dus wel verweren tegen de claim. Na jarenlang procederen en een extra hypotheek op zijn woning, krijgt hij uiteindelijk gelijk. De accountant is inmiddels weer aan het werk, maar tijdens de procedureperiode was hij een persona non grata. Zodra hij ergens een interim-opdracht wilde doen, gingen de alarmbellen af." Het gaat nu weer goed met de accountant, maar hij ging door een zware periode, aldus Alblas. "Een periode waarin hij nauwelijks gesteund werd."

Angstcultuur

De verhalen van Wietsma en Alblas zijn schrijnende voorbeelden, wetende dat de betrokken accountants geen fouten maakten. Jarenlange procedures wezen dat uit. Volgens Wietsma heerst er een angstcultuur in de sector om hierover je verhaal te doen. "Angst voor je eigen veiligheid, maar ook de veiligheid van je gezin en je collega's. Wat als een klant verhaal komt halen bij mijn kantoor? Mensen voelen zich vaak machteloos. Met wat voor verhaal ga je wel of niet naar de politie? Bovendien is er geen vangnet om op terug te vallen." Alblas vindt dat een nadeel van het beroep. "Het beroep is heel ongenadig en heel onbarmhartig."

'Het beroep is heel ongenadig en heel onbarmhartig.'

De samenleving heeft er volgens Alblas een handje van om direct met de vinger naar de accountant te wijzen, op het moment dat er iets misgaat. "In onderzoeken zien wij vaak dat men heel snel van symptomen, het incident, naar de oplossing gaat. Er wordt weinig aandacht besteed aan de oorzaak. In het beroep worden ook niet veel oorzakenanalyses gedaan. Kennelijk vinden wij dat heel gevaarlijk of heel onveilig om te doen. Dat zou ik graag anders zien."

Kwetsbaarheid kunnen tonen

In de wetenschap dat iedere accountant tegen een voorval zoals Wietsma en Alblas beschreven aan kan lopen, al dan niet zo ernstig, is het lastig om het te voorkomen. Mocht het dus gebeuren, benadrukt het tweetal, is het belangrijk om je kwetsbaar op te stellen. "Durf om hulp te vragen en ga reflecteren. Dat is echt ontzettend belangrijk, om voor jezelf ook de goede dingen te kunnen doen."

Doe dat met je naaste omgeving, maar ook binnen de organisatie waarin je werkt, stellen zij. "Binnen die organisatie moet je een cultuur creëren waarin je je kwetsbaarheid mag tonen, in plaats van dat je de betrokken accountant direct laat vallen. Heb als organisatie ook oog voor de positie van zo'n aangesproken accountant. Laat hem of haar niet alleen staan. Een advocaat inschakelen is prima, maar ook binnen het beroep moet de steun er zijn. Helaas staan accountants die nu iets overkomt, er vaak nog helemaal alleen voor."