Wilbert Geijtenbeek

De zaal van het NBC-Congrescentrum in Nieuwegein zat vol op 16 september. Het vorig jaar afgebrande centrum, inmiddels splinternieuw ingericht, ontving de ongeveer driehonderd accountants voor een eerste 'CSRD-werkconferentie' voor de beroepsgroep. Nu de eerste groep ondernemingen (beursgenoteerd oob) vanaf het huidige boekjaar verplicht moet rapporteren over duurzaamheid, willen accountants - zowel accountants in business als controlerend accountants - graag leren van elkaars best practices. Dat was de stemming gedurende de dag.

De werkconferentie was in twee delen geknipt. Het ochtendprogramma ging over reporting en was voornamelijk gericht op de doelgroep van accountants in business. Controllers, interne auditors en andere financiële professionals verdiepten zich in de stand van hun nieuwste expertise; door zich de letter van de wet nog eens goed te laten uitleggen, door in te zoomen op de deelonderwerpen waarover CSRD gaat, of door zich te laten inspireren door ervaringsdeskundigen. In de middag volgde het programma over assurance, voor accountants uit de openbare praktijk.

Samenwerking is cruciaal

Voorzitter Gerard van Santen van de Raad voor de Jaarverslaggeving (RJ) opende de bijeenkomst. Daarbij gaf hij ruimte aan een toegespitst gesprek met Olga Smirnova, die als hoofd interne audit bij Heineken en lid van de RJ-werkgroep duurzaamheidsverslaggeving haar praktijkverhaal vertelde. Duurzaamheid, naar de ambitie bij Heineken, is een kwestie van Brew a Better World. Smirnova stipte drie terreinen aan waarin Heineken grote stappen wil zetten: de koolstofdioxide-uitstoot verminderen, het waterverbruik terugdringen en de arbeidsomstandigheden van werknemers in de keten verbeteren. Smirnova: "De strategie vergt focus, resources en mensen. Samenwerking tussen al onze afdelingen is dan ook cruciaal." Volgens haar past het accountants om niet direct alles in meetbare en controleerbare controlemechanismen om te zetten. "Houd als accountant je ogen en oren open voor de operationele kant van de strategie. En geef feedback: de business heeft jullie kritische blik juist nu nodig."

'Geef feedback: de business heeft jullie kritische blik juist nu nodig.'

In de deelsessies konden de bezoekers zich laten scholen in het implementatiebesluit en de dubbele materialiteitsanalyse. Populair waren ook de praktische deelsessies, gericht op de vele hoe-vragen van CSRD-rapportage: Hoe maak je biodiversiteit meetbaar? Hoe rapporteer je betekenisvol over beleid en acties? Hoe richt je met beperkte en niet gegarandeerd betrouwbare informatie een AO/IB in? En hoe kun je CSRD gebruiken om strategisch te sturen? De gemene deler van de sessies is het gebrek aan harde criteria, waar de opstellers van de CSRD-rapportage zo’n behoefte aan hebben. "Er is weinig houvast", klonk het in veel sessies. Tegelijk is het veld volop in ontwikkeling. Zo onderstreepte Leonie Jesse, bij KPMG als associate director verantwoordelijk voor Sustainability Reporting: "Er komen steeds meer guidelines. De narratieven worden helderder in de komende periode. Moeilijk betekent niet hetzelfde als onmogelijk."

De transitie versnellen

Misschien wel de spannendste hoe-vraag luidt overigens: hoe bereik je het beoogde neveneffect van de wetgeving, namelijk de versnelling van de duurzame transitie van de onderneming? Daarop ging Emma Verheijke, partner van Grant Thornton, in.

'Transparantie gaat boven perfectie.'

Zij benadrukte dat transparantie belangrijk is. "Een onderneming die nog moet beginnen, zou in zijn verslag kunnen opnemen dat er nog geen reductieplan is. Dat dat nog in de maak is." Dat is natuurlijk riskant, maar beter dan niets rapporteren. Maar wat als je als onderneming wel een reductieplan hebt? Hoe weet je dan dat dat plan goed genoeg is? Volgens Verheijke is daar geen klip en klaar antwoord op. Haar tip: begin gewoon. "Klein, met schattingen. Onderzoek waar de knoppen zitten. Transparantie gaat boven perfectie. Immers, perfectie bestaat niet."

 

De ochtend werd afgesloten door NBA-voorzitter Kris Douma, die schetste hoe onwennig de beginfase van CSRD-rapportage moet voelen. "Investeerders willen assurance, toekomstsgerichte informatie, informatie over dubbele materialiteit, betrouwbare informatie. Gestandaardiseerd, liefst op maat, met een handtekening eronder. Maar de realiteit is: het is een journey."

Duurzaamheidsbeleid controleren

Douma opende ook het middagprogramma, dat meer gericht was op controlerend accountants. Immers, hoe moet je een audit doen van in de duurzaamheidsparagraaf opgenomen doelstellingen en de realisatie daarvan? Nicolette Loonen, partner en mede-oprichtster van TOSCA, leidde het inhoudelijke programma in. Dat begon met een paneldiscussie met Deloitte-partner Wim Bartels, lid van de Europese Sustainability Reporting Board EFRAG, Marc van Gestel van de AFM, Hugo Mans, oud-cfo van het Rotterdams vervoersbedrijf RET, bestuurslid van NBA Young Profs en KPMG-manager Ciaran Robbins en Mark Vaessen, voorzitter van Accountancy Europe.

'Jonge accountants bevinden zich met deze expertise op een gelijk speelveld met de business.'

Bartels gaf aan dat EFRAG de sectorspecifieke standaarden "in hoog tempo" zal invullen. "We zetten grote stappen in korte tijd. Vergeet niet dat we deze standaarden niet voor 2024 en 2025 maken, maar voor de komende tien boekjaren. We moeten prioriteiten stellen." Vaessen benadrukte dat "we dit systeem nog bouwen, met z'n allen." Vaessen: "Eerst komt de verslaggeving, de volgende kluif zijn de sectorstandaarden. Laten we die op Europees niveau invullen." Hij vindt het een kans om te tonen dat de beroepsgroep van accountant relevant is. Daar is Robbins het mee eens. "Ons beroep wordt bovendien aantrekkelijker. Jonge accountants bevinden zich met deze expertise op een gelijk speelveld met de business."

Houd het behapbaar

Voor Mans is CSRD een terrein dat voor het bedrijfsleven kansen én uitdagingen oplevert. "Het wordt een commerciële gamechanger: de zichtbaarheid van niet-financiële zaken wordt groter." Gezien de breedheid van het onderwerp, maakt Mans zich wel zorgen over de volledigheid van de eerste rapportages. "Er zijn altijd punten die het bedrijf niet kan meenemen. De af te geven assurance is van lager niveau, maar de waarde ervan zal moeten groeien. Ik denk dat het daarom goed is dat de controlerend accountant ervoor verantwoordelijk is. Ik zie andere expertises die taak niet op zich nemen."

Voor ondernemingen en accountants is een cruciale vraag wanneer een controle afdoende is geweest. AFM-vertegenwoordiger Van Gestel kreeg in het kielzog daarvan de vraag welke boetes er kunnen worden verwacht. Hij benadrukt dat het geen optie is om je aan de wetgeving te onttrekken: "Ondernemingen zullen mee moeten en materiële thema's moeten identificeren. Als je als ondernemer nog moet beginnen, begin dan met de dubbele materialiteit. Dat is de eerste stap. En houd het behapbaar. Als je geen dertig thema's kunt beheersen, houd het dan op tien."

Pionierende accountants

Dat riep de vraag op welke tien thema's dan wel. Bartels haakte daarop in: "Het is eigenlijk heel eenvoudig: wat gaat er in, wat stroomt er doorheen en wat komt eruit?

'Op biodiversiteit alleen houden wij een specialist in ons mkb-kantoor niet aan het werk.'

Stel die vraag aan het bestuur, aan de ceo. De achterliggende vraag voor accountants luidt vervolgens: snapt het bedrijf de eigen bedrijfsvoering? Mijn limited asurance begint daar - met de benen op tafel."

Na het panel volgen opnieuw twee rondes met deelsessies - ditmaal gericht op accountants in de openbare praktijk. Daarin was ruimte voor alle praktische vragen over de beperkte mate van zekerheid - hoe diep gaat die? -, de materialiteitsanalyse, de uitdaging van het verkrijgen van keteninformatie, de assurance die bij teksten uit het jaarverslag hoort en het detecteren van ESG-fraude.

Uitdagingen: klanten waarschuwen en talent werven

Al met al zijn de CSRD-werkzaamheden van controlerend accountant gericht op het verkrijgen van inzicht in het rapportageproces, in cijferanalyses en een beperkte inspectie. Praktisch moet dat gebeuren met zeer veel diverse informatiebronnen en -stromen, met minder ontwikkelde IT-systemen en dus een grote tijdsinvestering voor de eerste controle. Een rondgang uit de gesprekken tijdens en na de sessies laat zien dat accountants dan ook met typische pioniersuitdagingen kampen. Zo merkte een deelnemer op dat op zijn mkb-accountantskantoor niemand met een achtergrond in duurzaamheid werkt. "Waar haal je die expertise vandaan?" Een andere deelnemer huurt die kennis in bij een ingenieursbureau. "Want op biodiversiteit alleen houden wij een specialist in ons mkb-kantoor niet aan het werk."

Van de controlecliënten van deze deelnemer, is - na twee jaar waarschuwingen van hun accountant - door ongeveer een derde een begin met CSRD-implementatie gemaakt. Vanaf januari moet dat beleid zijn ingevoerd, zodat metingen kunnen worden gedaan. "Er is nog veel werk aan de winkel", zo stelde deze mkb-accountant. Of zoals een deelnemer het na afloop verwoordde in de evaluatie: "Meer vertrouwen dat het wel goedkomt. Bij zowel klanten als bij accountants."

De NBA is van plan om volgend jaar september een tweede CSRD-werkconferentie te organiseren.