Marc Schweppe

Elke accountant komt in zijn loopbaan op zo'n punt, aldus dagvoorzitter Maarten Bouwhuis bij de aftrap van het impactdebat. "Het moment dat het er echt op aankomt. En welke keuze maak je dan?" Daarover gaat de nieuwe  videoreeks 'Getekend', met persoonlijke verhalen van accountants die "in het oog van de storm hebben gestaan". De eerste beelden uit die video's werden tijdens het debat vertoond.

Bewust via video, om zo meer mensen te bereiken en het grijze gebied te schetsen tussen regels en praktijk, aldus Berry Wammes, binnen de NBA nauw betrokken bij het cultuurproject. "Het doel is vooral om te snappen wat jou beweegt en hoe jou dat beïnvloedt bij de uitvoering van je werk." De openheid die de geïnterviewden laten zien, zie je maar zelden, gaf hij aan. Het zijn helden van het beroep, maar om een held te worden moet je vechten. "Je loopt krassen op."

Rust bewaren

Eén van die helden uit de serie video-interviews is Piet Klop, die ooit als partner van Deloitte bij de Vestia-affaire betrokken raakte en sindsdien voor zijn gevoel "een leven lang bezig is met het overbrengen van mijn ervaringen". Uiteindelijk werd hij door de tuchtrechter vrijgesproken, net als door het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb), op één punt na. Op het podium gaf hij aan wat de zaak met hem had gedaan. Ondanks alle emoties en spanningen leerde hij ook om rust te bewaren. Goed vastleggen wat je allemaal hebt gedaan is van groot belang, aldus Klop, zeker in aanloop naar een tuchtzaak. "Ga zorgvuldig na hoe je de controle verrichtte en bereid je goed voor."

'Je bent vertrouwens- persoon van het maatschappelijk verkeer.  Verant- woordelijkheid nemen hoort er ook bij.'

Vanuit de zaal werd benadrukt dat het delen van gevoelens met collega's bij een controle van belang is. Hebben ze hetzelfde onderbuikgevoel? NBA-bestuurslid Steef Visser maakte zelf een tuchtklacht mee, bedoeld om hem onder druk te zetten. "'s Ochtends tijdens het scheren keek ik naar mezelf in de spiegel: heb ik het goed gedaan? Uiteindelijk is de klacht ingetrokken."

Een bekend statement in de accountantspraktijk, dat ook door Piet Klop werd bevestigd: de grootste fout is de fout die je alleen maakt. "En nog groter als je die fout niet deelt", aldus Klop. Accountants worden goed betaald om te staan voor hun vak, vond hij, dus niet zeuren. Maar je staat uiteindelijk wel alleen 'voor het hekje'. "Dat is niet vreemd: je bent vertrouwenspersoon van het maatschappelijk verkeer.  Verantwoordelijkheid nemen hoort er ook bij."

Hersenen

Hoogleraar neuropsychologie Margriet Sitskoorn ging in op hoe het brein omgaat met druk van buitenaf. "Je hersenen kunnen je beletten om het juiste te doen", stelde zij. Het vanuit de neuropsychologie ontwikkelde 'SCARF-model' (Status, Certainty, Autonomy, Relatedness en Fairness) kan binnen organisaties helpen bij het beoordelen van bedreigingen. Het kijkt naar de sociale ladder waarop mensen staan, naar zekerheid, autonomie, acceptatie en eerlijkheid. "Veiligheid prikkelt je genotssysteem. De verleiding is om op korte termijn zekerheid te zoeken, waarvan je weet dat het op de lange termijn slecht zal uitpakken."

Met aansprekende voorbeelden liet Sitskoorn zien hoe de hersenen bepaalde zaken vertalen en maken dat je iets denkt te zien. "Dat kan leiden tot ernstige fouten", stelde zij. Hoewel angst soms het gedrag wil bepalen, kan er sprake zijn van een groter belang en moet je toch soms dingen doen. "Moed ontwikkel je elke dag, met kleine stapjes", aldus Sitskoorn. "Moed is angst voelen en toch het juiste doen."

'Moed ontwikkel je elke dag, met kleine stapjes.'

Vanuit de zaal deelde onder meer NBA-algemeen directeur Liane Vlaskamp haar ervaringen. Afkomstig uit een ondernemersgezin, maakte zij zelf de nodige situaties mee waarin soms moeilijke keuzes werden gemaakt. "Terugkijken en erbij stilstaan is best ingewikkeld en vraagt moed om er ruimte voor te maken", meende zij. "Soms wil je het liever achter je laten."

"Kun je ook een beetje integer zijn?", vroeg Arnout van Kempen zich af, na het betoog van Sitskoorn. En kun je ook situaties creëren om te oefenen? "Integriteit is zelden zwartwit", meende Sitskoorn. "Het gaat met vallen en opstaan en duurt zeker zo lang als leren lopen."

Teambuilding

Na de pauze sprak Mart de Kruif, oud-luitenant-generaal bij de Koninklijke Landmacht en voormalig commandant der Landstrijdkrachten, over zijn ervaringen. Als commandant van een internationaal leger in Afghanistan maakte hij oorlog mee, met alles wat daarbij hoort. Soms betekende dat moeten kiezen tussen "slechte en hele slechte opties". Ondanks alle voorbereiding "sneuvelt elk plan bij het eerste contact met de vijand", zo was zijn ervaring. En "niets beslissen is ook een beslissing nemen".

Ook hij benadrukte het belang van het delen van fouten, om er van te leren. "Veel dingen die jullie tegenkomen die niet goed gaan, komen ook bij je collega's voor." Hij omschreef echte teambuilding als een "deel van jezelf inleveren", ten behoeve van het team en van voorbeeldgedrag. "Pas als het tegenzit, zie je de kracht van de groep", aldus De Kruif.

'Je kunt je verantwoordelijkheid nooit delegeren.'

"Waar mensen werken, worden fouten gemaakt", stelde ook Raneesh Jagbandhan, binnen PwC bestuurslid van de assurance board. Binnen het kantoor zijn intervisiesessies gehouden, om mensen te leren zich kwetsbaar op te stellen en te leren van fouten. De veiligheid binnen een team is heel belangrijk. "Als leider van een team moet je de omgeving creëren waarin het pas klaar is als het klaar is."

Volgens De Kruif moet je kwetsbaarheid durven tonen en vertrouwen in elkaar hebben, "anders gaat leiderschap niet werken". En als er dan iets fout gaat, "is de verantwoordelijkheid altijd voor de baas", stelde hij. "Je kunt je verantwoordelijkheid nooit delegeren."

Deadlines

BusySeasonTalks- en nest accountants academie-oprichter Hakan Koçak benadrukte tegelijk dat kantoren in de basis meer taakgericht dan mensgericht zijn. "Zijn we ook in de hitte van de strijd in staat om elkaar op te zoeken?", vroeg hij zich af. "Een accountant functioneert slechter als hij zijn angsten niet kan delen." Accountantsorganisaties hebben alle 'blauwe dingen' goed geregeld, "maar het menselijke is minder aanwezig", waarschuwde hij. De ervaren mensen binnen kantoren hebben de verantwoordelijkheid om een veilige omgeving te creëren, "maar dat zijn niet per se ook de goede leidinggevenden", aldus Koçak.

Jagbandhan erkende dat de druk kan toenemen richting een deadline. "De meeste fouten worden in die laatste fase gemaakt", zei hij. En tegelijk is het van belang om "af en toe de pauzeknop in te drukken". De sector heeft in dit opzicht ook echt wel "slagen gemaakt" ten opzichte van het verleden, aldus de PwC-bestuurder.

Buiten de lijntjes kleuren

Is er voldoende ruimte om soms buiten de lijntjes te kleuren, vroeg dagvoorzitter Maarten Bouwhuis aan de toehoorders, na een fragment uit het video-interview met Thijs Smit.

'Alles wordt steeds meer dichtgetikt, de sector mist lef om buiten de lijntjes te kleuren.'

De gevoelens daarover bleken gemengd. Toezichthouder AFM biedt weinig ruimte, zo werd door de zaal gesteld, er is sprake van "nul-fouten-tolerantie". Tegelijk is het van belang om mensen te leren zelfstandig besluiten te nemen en te weten waarom ze iets hebben gedaan. Dat doen we te weinig. "Alles wordt steeds meer dichtgetikt, de sector mist lef om buiten de lijntjes te kleuren."

Je moet zelf voor je vak staan en je niet alleen laten regeren door de regels, stelde Marianne van Kimmenade, senior beleidsadviseur en themaregisseur fraude bij de NBA. Belangrijk is tegenover jezelf kunnen verantwoorden waarom je op een bepaalde wijze handelde, meende zij. "De ruimte is er wel, maar je moet soms uitleggen wat je hebt gedaan."

Bernard Wientjes, jurist en voorzitter van de raad van commissarissen van KPMG, zag in de praktijk dat de samenwerking bij partners van kantoren zo intensief kan zijn dat kritiek soms lastig wordt. Tegelijk moeten we geen concessies doen aan integriteit, benadrukte hij, waarbij hij ook de examenfraude bij kantoren benoemde. "Als iets niet mag, is het een concessie op integriteit. Dat moet honderd procent zijn."

Het gesprek binnen de sector groeit enorm, zag hij. En onderbuikgevoelens zijn begrijpelijk, maar zijn soms ook een hele slechte thermometer, aldus Wientjes. "Vertrouw er niet te veel op."