Lukas Burgering

Bij veiligheid gaat het, zo betoogde Antoinette Dijkhuizen bij de aftrap, soms om de indringende vraag: 'Kan ik mijn gezin beschermen?' "Als je hebt te maken met fraude ben je als accountant nog niet jarig. Je tekent als persoon, dus één foutje en er ligt een aansprakelijkheidsstelling op de mat, met alle gevolgen van dien."

De discussie tussen kwartiermaker Marlies de Vries, Accountantskamer-voorzitter Sandra Schreuder, advocaat Guido Roth en gedragswetenschapper Ernest Ouwejan begon vervolgens met een kort debat over de rol van de AFM als toezichthouder.

Roth vond dat accountants wel wat meer pit mochten tonen: "Als de AFM om een heleboel data vraagt, hoef je niet klakkeloos aan elk verzoek te voldoen. Ik zeg niet dat je altijd moeilijk moet doen en dwars moet liggen, maar soms wel. Bijvoorbeeld als je vermoed dat die data worden gebruikt om een zaak tegen jou op te bouwen. Je hoeft toch niet mee te werken aan zelfincriminatie?"

Toezicht

De Vries vindt toezicht wel belangrijk. "Al die checklists over compliance zijn er niet omdat het moet van de AFM, maar vooral om je eigen zaakjes op orde te houden, te voldoen aan de regels. Bovendien, een beetje vertrouwen in de AFM mag best."

'Accountants trekken zich van nature wat meer terug, terwijl advocaten er alles meteen uitgooien.'

Dijkhuizen gaf toe dat de AFM deel uitmaakt van de keten en dat toezicht er bij hoort. "Maar door de privé aansprakelijkheid zie je wel een verschil tussen hoe een accountant en een advocaat er mee omgaan. Accountants trekken zich van nature wat meer terug, terwijl advocaten er alles meteen uitgooien."

Mooi label

Schreuder voegde daar een ander perspectief aan toe: "Ik was onlangs bij de chiropractor. Die zei me dat hij juist heel graag onder tuchtrecht zou willen werken. Dat zou maken, dacht hij, dat hij als een serieuze professional beschouwd zou worden. Accountants moeten er niet tegenop zien dat ze getoetst worden, ze hebben dat mooie label 'accountant' verdiend.” Daar zitten ook voordelen aan, benadrukte de Accountantskamer-voorzitter. "Je hanteert hogere tarieven, je kan terugvallen op je beginselen. En als je niet tegen die druk kan… Accountancy is niet bedoeld voor bange mensen."

Forensisch accountant Peter Schimmel, vaste bezoeker van de Rode Loper-sessies, was het niet eens met Schreuder. "Niemand wordt een betere pianospeler als hij bij elke foute noot een tik op zijn vingers krijgt. De AFM houdt zich alleen maar bezig met boetes en in de Accountantskamer is geen forensische expertise aanwezig. Dat is óók onveilig!" Schreuder repliceerde: "De leden van de Accountantskamer kennen de wet en het zijn generalisten. Als het onveilig voelt dan, moet je ze maar wraken."

Jonge accountants

Na een kort intermezzo door zanger Dave Dekker spitste het debat zich toe op de manier waarop jonge accountants zich soms onveilig voelen. "Tuchtrecht gaat niet per se over rotte appels, het gaat ook best vaak over onrijpe peren", stelde Schreuder. De Vries kon daar wel in meegaan, maar vulde aan: "Je moet ook kijken naar de mand waar de appels en peren in liggen. Professionals werken in een context." Volgens De Vries staan jonge accountants anders in het leven en denken ze anders over werk, voordat ze daarmee beginnen. Maar ze passen zich snel aan de kantoormores aan. "Uit mijn onderzoek blijkt dat ze erg volgzaam zijn, ze doen hun mond niet open. En dat is best schokkend. Een professioneel-kritische instelling is keihard nodig in dit beroep en als je dat al niet meer doet in je eerste jaar…"

'Waar het om cultuur gaat, die verander je niet met boetes.'

Het is een worsteling, weet De Vries, met het toezicht op compliance, de buitenwereld die veel druk legt, de seniors op kantoor die een bepaald gedrag van je verlangen: "Dat vraagt enorm veel van jonge accountants. En ze weten ook allemaal dat het niet goed afloopt als je je mond opendoet." Volgens gedragsspecialist Ouwejan zijn accountants bang voor straf. "En waar het om cultuur gaat, die verander je niet met boetes. Er is meer nodig. Om werkelijk iets te leren is intrinsieke motivatie nodig en van gestraft worden leer je niets. Accountantsteams leren, als ze zich oprecht afvragen wat er beter had gekund; teams die alleen maar boetes of onvoldoendes willen ontwijken leren niets."

Niet te bijdehand

Ook Schreuder stelde dat het vooral draait om cultuur. Jonge medewerkers krijgen soms te horen dat ze "niet te bijdehand" moeten zijn en "een beetje moeten dimmen tegen de partners". Advocaat Roth benadrukte: "Jonge accountants passen zich snel aan de heersende cultuur aan, jonge advocaten niet. Het zijn andere karakters." Een advocaat in de zaal bestreed dat: "Bij de grootste advocatenkantoren heerst ook een cultuur die maakt dat jonge advocaten doen wat de oudere advocaten doen. En weet je hoe ze stevig rammelen aan de poort daar noemen? A career ending move."

'Jonge accountants voelen zich niet veilig genoeg om zich uit te spreken en zijn dus zo volgzaam mogelijk.'

Een andere vragenstelster wilde weten of er een rol voor universiteiten is, als voorbereiding op de socialisatie van accountants. De Vries: "Nee, zwemmen leer je ook niet op het droge." Ook ontdekte De Vries in haar onderzoek dat jonge accountants die nu aan het werk gaan, vrijwel hetzelfde gedrag laten zien als de generatie die pakweg dertig jaar geleden begon. "De enige manier om dat te doorbreken is een cultuurverandering. Want er mag een verschil zijn in de karakters van jonge advocaten en jonge accountants, maar socialisatie wordt bepaald op de kantoren. En daar is het nog steeds zo dat, als je partner wilt worden, je je moet gedragen als een partner."

De conclusie van deze Rode Loper is een paradox. Jonge accountants voelen zich niet veilig genoeg om zich uit te spreken en zijn dus zo volgzaam mogelijk. En juist daardoor lopen ze het risico om door dat gedrag minder compliant te zijn; precies datgene waar ze bang voor zijn.