Accountant
NBA-platform voor accountants en financials
Overig
Magazine Podcast Dossiers Nieuwsbrief Contact
Home >Discussie> Columns > 2025 > 1 > Studenten laten accountancy terecht links liggen
Jan Bouwens

Om het accountantsberoep aantrekkelijk te houden moet niet alleen door kantoren worden geïnvesteerd in technologie, maar moet de opleiding ook technischer worden, meent Jan Bouwens.

Discussie Column

Studenten laten accountancy terecht links liggen

Leestijd van ongeveer 4 minuten 16 reacties

We zien wereldwijd een dalende interesse om accountant te worden. Deze ontwikkeling is des te opmerkelijker, omdat de behoefte aan verificatie in een wereld van desinformatie alleen maar toeneemt.

Wellicht dat informatietechnologie het werk van de accountant deels kan vervangen, waardoor de professie minder interessant wordt. Binnen de kantoren wordt gewerkt aan de reductie van geestdodend werk, zodat accountants zich op de hoofdzaak kunnen richten: ontwerp van de situatieconsistente controle en het beoordelen van resultaten van de controle. Dit veronderstelt echter dat de systemen die onder de te controleren rapporten liggen, deugen. En we hebben dan ook gezien dat kantoren proberen afscheid te nemen van bedrijven waarvan de internal controls systeemgerichte controles in de weg staan.

Als dat doel kan worden gehaald en de techniek van de kantoren is inderdaad in staat om de geestdodende werkzaamheden significant terug te brengen, dan is een afname in het aanbod van nieuwe accountants wellicht geen groot probleem. Een recent onderzoek in de VS lijkt er echter op te wijzen dat geestdodend werk niet alleen wordt vervangen door machines, maar ook dat het werk van de accountant onvoldoende wordt verrijkt met nieuwe taken. Daardoor is er per saldo minder vraag naar hooggekwalificeerde accountants en is er ook sprake van een daling in het aanbod.

De krachten in werking

Als we technologische ontwikkelingen in de context van aanbod en vraag naar accountants beschouwen, dan is het inkomen van accountants een natuurlijke uitkomst van deze vraag en aanbod. Hiervoor geldt dat het aanbod wordt bepaald door het verwachte inkomen van de accountant (relatief met vergelijkbare beroepen), terwijl de vraag wordt bepaald door de productiviteit van de opgeleide accountant. Arbeidseconomen Acemoglu en Restepo laten in hun paper 'de race tussen de mens en de machine' zien in welke mate investeringen in (informatie-) technologie arbeid overbodig maken en dus leiden tot een verlaging van de vraag naar geschoolde arbeid; hier de accountant. De techniek vervangt dan arbeid.

Maar de technologie kan ook aanleiding geven tot een hogere vraag naar accountants die met de nieuwe technologie een betere controle kunnen realiseren dan voorheen mogelijk was, waardoor de totale vraag naar accountants gelijk blijft, maar de kwalificaties zich wijzigen richting de inzet van techniek.

Old versus new school

Technologie kan, kortom, twee kanten opwerken: de waarde van 'old-school-arbeid' neemt af (minder vraag naar en een lager geboden inkomen), terwijl de waarde van 'new-school-arbeid' toeneemt. Als de technologie-ontwikkeling van accountantskantoren hoofdzakelijk de old-school-arbeid vervangt (minder fouten, hogere productiviteit), dan moeten we zien dat de vraag naar deze categorie afneemt en ook het geboden inkomen.

Henry Friedman, Andy Sutherland en Felix Vetter laten zien dat de investeringen binnen accounting zich meer richten op vervanging van arbeid, dan op verhoging van de kwaliteit van door de accountant geleverd werk. Ze zien dat de inkomens van accountants dalen ten opzichte van de concurrent finance, waar relatief meer wordt geïnvesteerd in informatietechnologie die het werk van de finance-professional verrijken, dan in het investeren in vervanging. Het afnemend aanbod van accountants is derhalve het gevolg van een heel rationele reactie van de studenten op hun toekomst als accountant.

Hoe nu verder?

Zowel in de VS als in Nederland wordt beweerd dat het aanbod aan accountants kan groeien, als de opleiding aantrekkelijker (lees korter en smeuïger) kan worden gemaakt. Dat gaat inderdaad helpen om het niveau van het beroep omlaag te brengen, omdat deze mensen niet langer zullen zijn opgeleid om het verrijkte werk van de accountant uit te voeren.

Ik vraag me af of we dat willen. Zou het niet veel meer voor de hand liggen om onze toekomstige accountants op te leiden om hen in staat te stellen met de nieuwste technologie te werken, waardoor beter werk kan worden gedaan dan voorheen en hen een inkomen kan worden geboden waarmee de accountant in spe concurreert met de finance-professional?

Advies aan de CEA

We mogen allemaal advies uitbrengen aan de CEA. Dat van mij is na lezing van het onderzoek als volgt:

  1. Zet eindtermen die de verrijkte accountant van de toekomst reflecteren zoals hierboven geschetst.
  2. Bemoei je niet met hoe het onderwijs wordt gegeven.
  3. Zet alleen eindtermen.
  4. Stop de streams.

Tot slot een advies aan kantoren en opleiders. Om het vak interessant te houden en toegevoegde waarde te leveren, moeten zij aan het werk om de verarming van het beroep tegen te gaan. Dat wil zeggen: de kantoren investeren in arbeidsverrijkende technologie en de opleiders maken de opleidingen veel technischer dan ze nu zijn. De accountant van 2030 moet goed om kunnen gaan met techniek en ook de beperkingen tot in de puntjes kennen, om een deugdelijk oordeel te kunnen geven. Welkom in 2030.

Wat vindt u van deze column?

Reageer

Jan Bouwens is hoogleraar accounting UvA en research fellow University of Cambridge.

Gerelateerd

16 reacties

Hein Kloosterman

Beste Ron,
Dank voor je reactie. De besliskundige benadering van rechtsvraagstukken en die van accountancy lopen niet ver uiteen. Verdieping op het gebied van besliskunde en strafrecht vind je in Sjerps en Coster van Voorhout: "Het onzekere bewijs."
De bewijsvoering komt neer op het wegen van likelihoods (en toepassen bayesiaanse statistiek).
Daarbij hoort dan wel het wegen van echte alternatieven. D.w.z. kansen stelling 1 is complementair t.o.v. kansen van de alternatieve stelling.
Daarnaast wordt m.i. te veel naar het gedrag van accountants gekeken. Te weinig naar hoe de accountant zou moeten controleren.
Dus: accountant kijk naar je beslissingsmodel(len).
En redeneer eens vanuit een helikopterview (en dus holistisch).

Ron Heinen

@Hein Kloosterman

Geheel eens met je reactie.

Aansluitend op de eerdere reacties:

https://www.accountant.nl/vaktechniek/2021/9/fraudeonderzoek-en-steekproeven/

kun je op:

https://tinyurl.com/433drjsf

de overeenkomsten vinden tussen juridische en wiskundige bewijzen en redeneringen.

AI-Systemen, bijvoorbeeld getraind met juridische wet- en regelgeving en jurisprudentie zullen hierbij in de toekomst een grote vlucht nemen.

Hein Kloosterman

Er worden harde woorden geuit. En ook rare. Zoals de frase "Wat de informatietechnologie betreft: een kind kan met een ipad overweg. Gebruikers zijn niet afhankelijk van een technische opleiding, een week training bij de werkgever en je hebt het onder de knie."
Ooit heb ik een aanzet tot een artikel gegeven en meegeschreven over IT en Interne beheersing (Informatietechnologie en Interne Beheersing, De IT-auditor 2013 nr 2; Hein Kloosterman en Ruud Snoeker).
Als de daarin genoemde fundamenten door accountants zouden worden gehanteerd, dan zouden aantal recente fraudes ontdekt zijn.
Ik pleit voor meer beta-gehalte in de studie. Er zijn al kletskoekenbakkers genoeg.

Alexander Vissers

Jan Bouwens beschrijft één mechanisme, de technische vooruitgang als bepalende factor voor de vraag naar accountants. Nu zijn de accountants er de afgelopen decennia erin geslaagd zowel de verslaggeving steeds complexer te maken en steeds meer regels te creëren, de controles steeds complexer te maken met meer regels en ook nog eens het toezicht te verzwaren. En dan nu ook nog eens CSRD er bovenop, ze bepalen zelf de vraag, en een derde betaalt.
@ Willem Buijink: Ik zie het nut van een tweedeling van de Universitaire masterstudie bedrijfseconomie gecombineerd met een beroepsopleiding tot wettelijk auditor met aanvullende vakken die geen deel uitmaken van de masterstudie die tijdens de praktijkopleiding kunnen worden gevolgd. Dat de onderwijsinstellingen zelf hun studieprogramma moeten kunnen bepalen is vanzelfsprekend, de CEA mag alleen eindtermen en niets meer vaststellen. De lopende CEA internetconsultatie voor nieuwe eindtermen is dan ook overbodig vragen naar de bekende weg. Dat er naast de CEA toezicht wordt gehouden op de opleiding is maar ten dele waar: alleen voor de masterfase. Voor de post master en praktijkopleiding is alleen toezicht door de CEA. Probleem is eerder dat de CEA in de NBA is ingebed en zich naar de redundante beroepsprofielen heeft gericht en de (EU) wet naast zich heeft neergelegd. Wat de informatietechnologie betreft: een kind kan met een ipad overweg. Gebruikers zijn niet afhankelijk van een technische opleiding, een week training bij de werkgever en je hebt het onder de knie.

Willem Buijink

Jan: aan het einde van de column adviseer je de CEA. Maar, in Nederland heeft de CEA precies de situatie die je betreurt (de accountant opleiding is niet 'technisch' genoeg) veroorzaakt. In andere landen gebeurde dat ook. Het accountantsberoep, in meerdere manieren, weegt overal te zwaar op het hoger onderwijs voor accountants. De weg voorwaarts is dat het hoger accountant onderwijs zich bevrijdt van die bemoeienis.

In Nederland is de CEA niet nodig (en advies aan hen dus ook niet). Er is al toezicht op alle hoger onderwijsopleidingen. Dat doet de NVAO. Ook bemoeienis van de VRC, NOREA, IIA Nederland en de NBA met het hoger accountant onderwijs is daarom niet nodig.

De opleidingen, aan Universiteit en Hogeschool, zijn aan zet. Inderdaad, die opleidingen moeten 'veel technischer [worden] dan ze nu zijn'.

In universiteiten (hogescholen moeten dit zelf invullen) moet de inhoud van de accountant opleiding dus direct gaan bouwen op onderzoek en innovatie in de relevante wetenschappelijke literatuur. Zoals dat gebeurt, zoals het hoort, in concurrerende universitaire opleidingen in Nederland zoals Financiering, Economie, Econometrie, Besliskunde en Informatica.

Nog dit: de lengte van de universitaire accountant opleiding in Nederland is wel een probleem. In alle 'richtingen', NBA, VRC, NOREA, en IIA, is die nu 5 jaar (BSc, MSc, en Executive- of Post-Master). En er is een suggestie om daar 6 jaar van te maken richting NBA. Als, zeg, Econometrie in 4 jaar kan aan de universiteit, dan Accounting ook.

Jan Bouwens

Beste Alexander,

Dank voor je mail. Ik heb daar toch een heel andere opinie over. In de eerste plaats vormt de jaarrekening een verantwoordingsdocument. Een bestuur die weet dat de resultaten van hun handelen worden gezien, zullen ook handelen in de richting van hen die ze zien (aandeelhouder, bank, etc.). EFRAG schreef hierover nog in 2011 een document.
Ten tweede reageert de markt wel degelijk op verrassingen in jaarrekeningen. Dat laat overigens onverlet dat met het toenemende belang van intangibles, de waardeverklarende eigenschap van jaarrekeningen de afgelopen jaar met 40 procent terugliep.
Echter, in mijn ogen ligt de hoofdwaarde van de jaarrekening in stewardship waarbij wordt voorkomen dat hobby’s te zeer het handelen van de managers bepalen. De externe accountant is degene die er mede voor zorgt dat de (senior) manager beslissingen neemt die in het belang van de eigenaren zijn. Dit is nu precies waarom ik al jaren meen dat managers veel minder zeggenschap over de aan te stellen accountant moeten hebben dan ze (tegen het recht) plegen te nemen!

Alexander Vissers

Beste Jan Bouwens: ik denk dat je laatste reactie te veel betekenis toekant aan jaarverslaggeving. Als bewijs verwijs ik naar de grote en groeiende discrepantie tussen zowel "market to book" als tussen "market to income". Toekomstverwachtingen en speculaties bepalen de waarde. Dat geestdodende werk is lang uitgefaseerd, bankafschriften worden ingelezen en automatische gerubriceerd, saldobevestigingsverzoeken automatisch uitgeprint en afloopcontrole op een druk van de knop. Niet het geestdodende werk (welk?) stuit tegen de borst maar het zinloze formalisme. Het vertrouwen van de buitenwereld in de jaarverslaggeving en controle is vrijwel grenzeloos, niet zo vreemd want er gebeurt in Nederland ook nooit iets, er gaat eens een slechte onderneming failliet: dat is het zelfreinigende mechanisme van de vrije markteconomie. Nederland is historische gezegend door het vroegtijdig uitfaseren van cheques en invoeren van welomschreven transacties op bijlagearme bankafschriften waardoor het risico op fraude en fouten enorm werd beperkt. Dat kantoren afscheid nemen van cliënten zal zeker het geval zijn, maar deze komen toch bij andere kantoren onder dak.
@ Henri van Horn: De beroepsorganisatie moet zich juist niet meer bemoeien met het beroep, door de bemoeienis is Nederland het enige land op het vaste land dat het beroep van wettelijk auditor niet deugdelijk geregeld heeft, "beroepsprofielen" in plaats van een wettelijke definitie van het beroep, en "eindtermen" die alles behalve eindtermen zijn voor RA en AA. (assurance en MKB). Het enige dat de wetgevers (formele, NBA en CEA) hoeven te doen en mogen doen is het beroep van wettelijk auditor naar Unierecht regelen, voor de rest zijn de opleidingen vrij deze in te vullen en aan te vullen.

Jan Bouwens

Beste mensen. Mijn hoop is dat de ontwikkelingen die ik in het stuk beschrijf inderdaad tot een strategische heroriëntatie aanleiding geven. De controlerend accountant verleent zekerheid en trust in de gepresenteerde getallen om handel en financiering te faciliteren. Hoe gaat de technologie helpen om deze taak nog beter te vervullen dan tot nog toe mogelijk was? Wat zijn aanvullende werkzaamheden waardoor de kans op impliciete en expliciete contracten groter wordt? Je ziet nu dat onze bedrijven zich minder op het buitenland richten. Kunnen we ons voorstellen dat attestatie in 2030 de kans op wederzijds vertrouwen vergroot in termen van klanten, leveranciers en financiers?

Henri van Horn

Zou een visie van de beroepsorganisatie op de toekomst van de accountant kunnen helpen ?

Bijvoorbeeld een strategie voor het beroep voor de komende vijf jaar hoe in te spelen op de in het debat genoemde ontwikkelingen.

Dit creëert een leidend perspectief voor alle bij het beroep betrokkenen en het door hen te voeren beleid.

Want je ziet al jaren dat iedereen binnen en buiten de professie zijn eigen gang gaat en dit leidt tot het resultaat wat Jan addresseert.

Ron Heinen

@Arnout van Kempen

Je schrijft: "...audit X tegen norm Y uitvoeren in context Z..."

Dit vind ik een mooie omschrijving welke past bij mijn eerdere referenties naar wetenschappelijke interdisciplinaire analyses, zie bijv. de reacties van jou, Jules Muis en mij op:

https://www.accountant.nl/achtergrond/2023/5/het-einde-van-de-waarheid-de-feiten-doen-er-niet-toe-en-dat-was-altijd-al-zo/

Een algemene uitleg hiervan met plaatjes kun je vinden op:

https://photos.app.goo.gl/fy1rHpHSufG3aAnbA

Als je context Z groot genoeg maakt dan zijn meerdere wetenschapsdisciplines van toepassing.

Natuurwetten als norm Y zijn in geen enkele context Z uit te schakelen.

In audit X waarin we bijvoorbeeld een experiment uitvoeren om de natuurwet te achterhalen kunnen we alleen de precisie als norm Y proberen te vergroten.

In de meest fundamentele natuurtheorie, de Quantum Mechanica, kunnen we dit tot op 13 decimalen achter de komma.

Let wel: De Quantum Mechnica is in elke context Z van toepassing.

De nieuwe generatie Quantum ICT Systemen zijn hier een voorbeeld van, zie bijvoorbeeld:

https://photos.app.goo.gl/XRcRX84H48EvhX9i9

https://photos.app.goo.gl/F9qX6ekGRNwnNZGB7

https://photos.app.goo.gl/JueuPvNMdZckVra17

Ron Heinen

Om een idee te krijgen bij CS50X, achtergrond materiaal is te vinden op:

https://tinyurl.com/52tacewm

Arnout van Kempen

@Ron, dat is mooi, maar heeft geen relatie tot wat ik zei. Het gaat om iets wezenlijk anders. Mijn punt, en ik heb sterk de indruk ook het punt van Jan, is niet hoe accountants audit X tegen norm Y uitvoeren in context Z. Mijn punt is, en zo versta ik Jan ook, dat accountants in hun opleiding simpelweg te weinig techniek leren.

En CS50X is een uitstekend programma van Harvard, beschikbaar en bereikbaar voor iedere accountant en accountancystudent, dat tenminste een belangrijk eerste deel van dat tekort kan aanvullen.

Alexander Vissers

Beste Jan Bouwens, laat ik beginnen met te verklaren dat ik het volkomen eens ben met de hoofdstelling en met de adviezen 2, 3, en 4. Advies nr. 1 aan de CEA lijkt me niet passend aangezien de CEA zo goed als geen discretionaire bevoegdheid heeft, lees de Wab (art 46) en het Besluit accountantsopleiding 2013 er maar op na, andere lidstaten hebben zelfs geen CEA raad eens waarom.
Het dieper liggende probleem is dat van zoeits triviaals als "accounting " en "audit" wetenschappen zijn gemaakt met steeds nieuwere ideologiën en meer regels. Telkens steken economische interpretaties van accounting de kop op of het nu actuele waarde heet of fair value. En sinds de eerste audit standards is de omvang enorm toegenomen. En inmiddels worden er niet alleen regels voor het toezicht op accountants gemaakt, er wordt ook onderzoek gedaan naar toezicht op accountants, terecht want er schort veel aan. Er zit geen rem op, nu weer CSRD. Accountants verzinnen meer en meer regels voor accounting, voor audit en voor toezicht en een derde betaalt de rekening. Daarnaast worden er in Nederland excessief veel accountants opgeleid van wie slechts enkelen ooit extern accountant worden en dat vele jaren na het voltooien van de opleiding. Er snel een ontkoppeling nodig van het beroep van wettelijk auditor zowel in de opleiding als in beroepsorganisatie. Er spreekt veel voor allen nog universitair opgeleide accountants tot het beroep van wettelijk auditor toe te laten.

Jan Bouwens

Dat is een goed advies Arnout. Het best zouden opleidingen, kantoren samen optrekken om het vak te verrijken. En het is zonder meer de moeite waard voor accountants om zelf actief te worden door zoals jij het aanmerkt te klooien met computers.

Ron Heinen

@Arnout van Kempen

Een voorbeeld hoe accountants controleren of ICT-Systemen voldoen aan de verplichte Digital Services Act (DSA) kun je zien op

https://tinyurl.com/mcbnf22z

Daar kun je alle accountancy rapporten downloaden.

Arnout van Kempen

In de tussentijd adviseer ik (jonge) accountants en studenten:

Verbeter je eigen opleiding *zelf*

Natuurlijk door zelf te gaan klooien met computers (ja, dat meen ik serieus) maar schrijf je ook gewoon in voor cs50x

Cs50X is de wereldwijd gewaardeerde ict opleiding van Harvard waar je een uitstekende inleiding krijgt, prima online te doen naast je werk of reguliere opleiding, met diploma. Als je het eens opzoekt, en denkt dat het veel te technisch voor je is: dat is het niet. Het is niet meer dan een inleiding, maar wel een bijzonder goede inleiding. Heel geschikt voor accountants die de boodschap van Jan begrijpen en niet gaan zitten wachten tot de CEA, de NBA, de opleidingen en de kantoren zo ver zijn, maar die zelf voorop willen lopen in de vooruitgang.

CS50X

Doen.

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.

Relevantie Datum