Om het accountantsberoep aantrekkelijk te houden moet niet alleen door kantoren worden geïnvesteerd in technologie, maar moet de opleiding ook technischer worden, meent Jan Bouwens.

Discussie Column Gisteren

Studenten laten accountancy terecht links liggen

We zien wereldwijd een dalende interesse om accountant te worden. Deze ontwikkeling is des te opmerkelijker, omdat de behoefte aan verificatie in een wereld van desinformatie alleen maar toeneemt.

Wellicht dat informatietechnologie het werk van de accountant deels kan vervangen, waardoor de professie minder interessant wordt. Binnen de kantoren wordt gewerkt aan de reductie van geestdodend werk, zodat accountants zich op de hoofdzaak kunnen richten: ontwerp van de situatieconsistente controle en het beoordelen van resultaten van de controle. Dit veronderstelt echter dat de systemen die onder de te controleren rapporten liggen, deugen. En we hebben dan ook gezien dat kantoren proberen afscheid te nemen van bedrijven waarvan de internal controls systeemgerichte controles in de weg staan.

Als dat doel kan worden gehaald en de techniek van de kantoren is inderdaad in staat om de geestdodende werkzaamheden significant terug te brengen, dan is een afname in het aanbod van nieuwe accountants wellicht geen groot probleem. Een recent onderzoek in de VS lijkt er echter op te wijzen dat geestdodend werk niet alleen wordt vervangen door machines, maar ook dat het werk van de accountant onvoldoende wordt verrijkt met nieuwe taken. Daardoor is er per saldo minder vraag naar hooggekwalificeerde accountants en is er ook sprake van een daling in het aanbod.

De krachten in werking

Als we technologische ontwikkelingen in de context van aanbod en vraag naar accountants beschouwen, dan is het inkomen van accountants een natuurlijke uitkomst van deze vraag en aanbod. Hiervoor geldt dat het aanbod wordt bepaald door het verwachte inkomen van de accountant (relatief met vergelijkbare beroepen), terwijl de vraag wordt bepaald door de productiviteit van de opgeleide accountant. Arbeidseconomen Acemoglu en Restepo laten in hun paper 'de race tussen de mens en de machine' zien in welke mate investeringen in (informatie-) technologie arbeid overbodig maken en dus leiden tot een verlaging van de vraag naar geschoolde arbeid; hier de accountant. De techniek vervangt dan arbeid.

Maar de technologie kan ook aanleiding geven tot een hogere vraag naar accountants die met de nieuwe technologie een betere controle kunnen realiseren dan voorheen mogelijk was, waardoor de totale vraag naar accountants gelijk blijft, maar de kwalificaties zich wijzigen richting de inzet van techniek.

Old versus new school

Technologie kan, kortom, twee kanten opwerken: de waarde van 'old-school-arbeid' neemt af (minder vraag naar en een lager geboden inkomen), terwijl de waarde van 'new-school-arbeid' toeneemt. Als de technologie-ontwikkeling van accountantskantoren hoofdzakelijk de old-school-arbeid vervangt (minder fouten, hogere productiviteit), dan moeten we zien dat de vraag naar deze categorie afneemt en ook het geboden inkomen.

Henry Friedman, Andy Sutherland en Felix Vetter laten zien dat de investeringen binnen accounting zich meer richten op vervanging van arbeid, dan op verhoging van de kwaliteit van door de accountant geleverd werk. Ze zien dat de inkomens van accountants dalen ten opzichte van de concurrent finance, waar relatief meer wordt geïnvesteerd in informatietechnologie die het werk van de finance-professional verrijken, dan in het investeren in vervanging. Het afnemend aanbod van accountants is derhalve het gevolg van een heel rationele reactie van de studenten op hun toekomst als accountant.

Hoe nu verder?

Zowel in de VS als in Nederland wordt beweerd dat het aanbod aan accountants kan groeien, als de opleiding aantrekkelijker (lees korter en smeuïger) kan worden gemaakt. Dat gaat inderdaad helpen om het niveau van het beroep omlaag te brengen, omdat deze mensen niet langer zullen zijn opgeleid om het verrijkte werk van de accountant uit te voeren.

Ik vraag me af of we dat willen. Zou het niet veel meer voor de hand liggen om onze toekomstige accountants op te leiden om hen in staat te stellen met de nieuwste technologie te werken, waardoor beter werk kan worden gedaan dan voorheen en hen een inkomen kan worden geboden waarmee de accountant in spe concurreert met de finance-professional?

Advies aan de CEA

We mogen allemaal advies uitbrengen aan de CEA. Dat van mij is na lezing van het onderzoek als volgt:

1. Zet eindtermen die de verrijkte accountant van de toekomst reflecteren zoals hierboven geschetst.
2. Bemoei je niet met hoe het onderwijs wordt gegeven.
3. Zet alleen eindtermen.
4. Stop de streams.

Tot slot een advies aan kantoren en opleiders. Om het vak interessant te houden en toegevoegde waarde te leveren, moeten zij aan het werk om de verarming van het beroep tegen te gaan. Dat wil zeggen: de kantoren investeren in arbeidsverrijkende technologie en de opleiders maken de opleidingen veel technischer dan ze nu zijn. De accountant van 2030 moet goed om kunnen gaan met techniek en ook de beperkingen tot in de puntjes kennen, om een deugdelijk oordeel te kunnen geven. Welkom in 2030.