Accountant
NBA-platform voor accountants en financials
Overig
Magazine Podcast Dossiers Nieuwsbrief Contact
Home >Discussie> Columns > 2024 > 4 > Wie niet betaalt, maar wel bepaalt
Jan Bouwens

Om audits van topkwaliteit te kunnen leveren moet de prijs omhoog, meent Jan Bouwens. De discussie zou moeten gaan over wie het verschil moet bijbetalen.

Discussie Column

Wie niet betaalt, maar wel bepaalt

Leestijd van ongeveer 2 minuten 17 reacties

In zijn recente paper dat hij bij de FAR publiceert, probeert Jere Francis uit te leggen waarom audits gereguleerd zijn. Audits zijn gereguleerd, omdat gecontroleerde bedrijven en hun aandeelhouders structureel genoegen nemen met een lager niveau van zekerheid dan de samenleving wil. De samenleving vraagt een hoger niveau van zekerheid, omdat zij (bijvoorbeeld toekomstige aandeelhouders, banken, werknemers, klanten) zich hiermee kan verzekeren tegen mogelijk verlies in de toekomst.

Wet- en regelgeving motiveren auditors om minimumniveaus van zekerheid (en dus auditkwaliteit) te leveren. Aangezien auditors gemiddeld een audit van hogere kwaliteit produceren dan de contractpartijen eisen, wat hogere kosten met zich meebrengt dan de gecontroleerde bereid is te betalen, is de vraag wie de rekening betaalt om het tekort te compenseren. De gecontroleerde, de samenleving, toekomstige aandeelhouders, banken?

Op dit moment ligt de bal bij de auditor. Deze moet onderhandelen met de te controleren bedrijven over een redelijke prijs. Deze prijs ligt echter hoger dan voor de gecontroleerde op basis van zijn vraag voldoende zou zijn. Zie hier de constante spanning die op het systeem wordt gezet.

Het is in dat verband goed om de ontwikkelingen van het afgelopen halfjaar in beeld te brengen. De kwartiermakers kwamen met een advies waarin vooral de accountants worden aangespoord om de kwaliteit te verhogen. "De beste remedie tegen meer regels is wel om met daden te laten zien dat deze niet nodig zijn", schrijven zij eind 2023.

In zijn reactie heeft minister Van Weyenberg van Financiën in de Wijzigingswet accountancysector de kwaliteit van de controle een hoofdrol gegeven. Hij heeft bepaald dat de kwaliteit van de wettelijke controle voorop moet staan, heeft daartoe de medeverantwoordelijkheid van de accountantsorganisatie voor die kwaliteit in de wet verduidelijkt (bijvoorbeeld door kwaliteitsindicatoren te stellen). Hij heeft gevraagd aan de NBA om in gesprek te gaan met de kantoren over maatregelen tegen commerciële prikkels (zoals prestatieafhankelijke beloning). De NBA heeft deze oproep ter harte genomen en wil zo ver gaan dat men regelgeving aan kantoren kan opleggen. Dezelfde NBA krijgt veel tegendruk uit de kantoren om dit voornemen zo snel mogelijk onder in een la te laten verdwijnen.

De weeffout in het systeem lijkt te zitten in het structurele gat tussen de vraag (van aandeelhouders) en een te duur aanbod. Wat is dan de oplossing? We zouden de kwaliteitsverwachtingen kunnen temperen, door ons te conformeren aan wat de kwaliteitsuitkomst is van vraag en aanbod. Als dat niet kan, moet er iemand zijn die het verschil wil bijleggen, om topkwaliteit in alle gevallen te kunnen leveren. Wie wil vrijwillig het verschil goedmaken?

De discussie die we nu al jaren voeren over kwaliteit, moet gaan over wie het verschil moet betalen. Het is duidelijk dat een deel van de kosten niet zal worden betaald door aandeelhouders. Vraag is: Kunnen we condities scheppen waarin de anderen die profiteren van een goede controle hieraan meebetalen?

Wat vindt u van deze column?

Reageer

Jan Bouwens is hoogleraar accounting UvA en research fellow University of Cambridge.

Gerelateerd

17 reacties

E. Lange

@jan Bouwens
Het pareto optimum en het verbeterd pareto optimum werken helaas onvoldoende. Hoe moeten we volgens u omgaan met de door u omschreven bedrijven die geen pottenkijkers (auditors) in huis willen? Ik hoor graag uw analyse en waar begonnen zou kunnen worden en hoor graag meer van uw visie daarop.

E. Lange

Aandeelhouders neemen genoegen met alles, het geld moet ergens heen. Desnoods zonder informatie neemt de aandeelhouder een rendement gedreven besluit. Diversen kopen bewust failliet gaande bedrijven met afkeurende accountantsverklaring, in de hoop dat de firma het net overleeft en het voor een habbekrats gekochte aandeel weer opveert in waarde. De aandeelhouder is niet de maat der dingen.

Bedrijven zien alleen een standaard verklaring en daarmee een certificaatje dat ze dat jaar ‘even’ moeten hebben. Zoals ze zoveel moeten hebben en wel tegen een lage prijs. Zo onderhandelen ze hier ook de laatste cent eruit. Tegenwoordig belazeren bedrijven liever iedereen en knijpen de laatste cent er uit dan dat ze op kwaliteit letten. Apparaten worden bewust zo gemaakt dat ze kapot gaan net buiten de garantieperiode. Zie de beweging ‘right to repair’.

We moeten waken voor regelmakers (politici) die alsmaar meer regels willen. Niet omdat ze zinvol zijn maar omdat ze dan kunnen zeggen dat ze inhoudelijk wat gedaan of bereikt hebben, maar omdat ze toch een extra regel gemaakt hebben.

Waar is de ‘leer van het gewekte vertrouwen’ gebleven en de eigenwaarde van de accountant.

De waarde van de NBA staat ook hier ter discussie. Ik verlang terug naar het Nivra.
Ingrijpen bij het toets-schandaal bij KPMG en anderen zou je verwachten van de NBA en opstarten van tuchtzaken. DAT schept vertrouwen in het beroep en de verklaring. We moeten niet alleen kijken naar budget of in dit artikel wie betaalt de rekening. Is de accountant slechts een regel-afvinker of een vakman, kan je de accountant vertrouwen en wat is de accountant waard: haal dat omhoog.

Laten we stoppen met onzinnige zaken en greenwashing die de NBA blijft promoten. Tegelijkertijd is de NBA te passief als het er op aan komt en de schandalen of beschuldigingen door de straten heen rollen.

Albert Bosch

@Hein Kloosterman, dank voor de reactie. Onze correspondentie laat mooi zien dat een jaarrekeningcontrole niet hetzelfde is als een steekproef of een combinatie van steekproeven. Ook het begrip materialiteit heeft in een jaarrekeningcontrole een wat andere invulling dan bij steekproeven in de zin dat in een jaarrekeningcontrole voor de evaluatie van afwijkingen uiteindelkijk geen sprake is van één kwantitatief te bepalen materialiteit. Dat laat onverlet dat de (statistische) steekproef een rol kan spelen in het controleproces.

Hein Kloosterman

@Albert Bosch
Dank voor je aanvulling. Ik heb geabstraheerd van een aantal zaken. Waaronder het aantreffen van fouten. Ook het toepassing van schattingssteekproeven heb ik niet genoemd (zoals wel gebruikt bij het controleren van voorraden of saldobiljetten).
Wat de materialiteit betreft: dat is de maximale afwijking die de belanghebbenden toestaan in de totale verantwoording. De uitvoeringsmaterialiteit betreft het aan controle onderhevige subobject. De toegestane afwijking is parameter voor het dimensioneren van de steekproef. Ze kunnen onder omstandigheden alle drie dezelfde waarde hebben. Voor het werkzaam houden van controles pleegt men de uitvoeringsmaterialiteit kleiner dan de materialiteit te houden. De toegestane afwijking (monetary precision of controletolerantie moet weer kleiner dan of gelijk zijn aan de uitvoeringsmaterialiteit.
Wat er moet gebeuren als er afwijkingen zijn hangt ervan af.

Alexander Vissers

Vooraf is de observatie van Jere Francis heel nuttig. Zoals ik al eerder heb betoogd zien we de volgende ontwikkeling: eerst hebben accountants een wetenschap gemaakt van jaarverslaggeving, vervolgens hebben ze een wetenschap gemaakt van controle van jaarverslaggeving en nu ontstaat er een wetenschap van het toezicht op controle. Audits zijn gereguleerd omdat er een aantal missers hebben plaatsgevonden, met als exponent Enron/Arthur Andersson. Zonder Enron was het misschien nooit gebeurd. En zoals Jules Muis ons bij voortduring herinnert: de echte risico's zijn systemic. De financiële crisis was een magnitude groter dan de dot com collapse na Enron. En zelfs die was systemic. In Europa geldt ook nog eens dat private ondernemingen onder de controleplicht vallen en die controles ook nog eens onder het toezicht vallen. Vreemd als je je realiseert dat de jaarrekeningen en verklaringen grotendeels niet openbaar gemaakt worden. De stelling dat de samenleving een hoger niveau wil, is, denk ik, onjuist. De "samenleving" heeft door ministers beroepsorganisatie en toezichthouder gevoede onzinnige voorstellingen over wat accountantscontrole is: accountantscontrole is niet gericht op de continuïteit van de onderneming, niet gericht op het voorkomen van fraude en niet gericht op het uitsluiten van fouten. En het laatste rapport van de AFM geeft nog eens weer hoezeer het systeem geperverteerd is. Het gaat niet over grote fouten in jaarrekeningen die gemis zijn maar om subjectieve oordelen van de toezichthouder over onverplichte kwaliteitsbevorderende maatregelen voor niet gepubliceerde jaarrekeningen.

Albert Bosch

@Hein Kloosterman,
Wellicht wat off-topic van het bijdrage van Jan Bouwens: in de uitvoering van de controle gebruikt de accountant de uitvoeringsmaterialiteit. Eenmaal klaar met de controle en alle afwijkingen (qua oorzaak) te hebben geëvalueerd (voldoende comfort dat de accountant geene afwijkingen heeft gemist), evalueert de accountant de afwijkingen die resteren (niet zijn gecorrigeerd) tegen de materialiteit van de jaarrekening (die hoger ligt dan de uitvoeringsmaterialiteit). Wellicht schrijven en bedoelen we hetzelfde, maar ik was daar niet helemaal zeker van.

Hein Kloosterman

@Philip terecht stel je (ik parafraseer) je kunt niet met een positieve controle op de populatie die je wil beoordelen een volledigheidscontrole van diezelfde populatie uitvoeren. Dat zou je alleen kunnen als je een zogenoemde ‘counterpopulation’ tot je beschikking hebt. De volledige vastlegging van de transacties kun je dus alleen op zo’n counterpopulation op volledigheid positief controleren. Maar wel mits vastzat dat die counterpopulation volledig is. Volledigheidscontroles zijn in Nederland meestal gebaseerd op een verzameling op de organisatie gerichte maatregelen. Niet op substantive test. Het gaat dan om de volledigheid van de vastlegging van de transacties (events mag ook). Omdat n.m.m. de controle van de IB plus de IT een randvoorwaarde is en die volledigheidscontrole daar van deel uit pleegt te maken en dus de substantive tests daar geen deel van uitmaken heb je niets aan de uitkomst van de substantive tests (hoe intensief dan ook gecontroleerd) om iets over de IB plus IT te zeggen. De kwaliteit van de IB plus IT kan wel voorinformatie geven over de kwaliteit van de vastlegging en de waarden van de velden van de vastleggingen.
@Jan Bouwens De materialiteit van de jaarrekening is de maximale onnauwkeurigheid die de controleur als uitvoeringsgrootheid bij zijn substantive tests kan hanteren. Als door de controle blijkt dat de maximale fout die materialiteit overschrijdt, kan de controleur nog niet goedkeuren. Meestal kiest de controleur daarom een lagere waarde van de onnauwkeurigheid om mee te controleren, zeg de controletolerantie.
Understanding the business plus controle IB en IT plus een minimale hoeveelheid substantive tests geven dan een minimaal controlebudget. En jouw column plus het artikel waarnaar je verwees gingen toch over het controlebudget?

Jan Bouwens

@Philip. Onvolkomenheden in de samplingprocedure staan los van hetgeen ik in de column schrijf. Ik ben het wel met je eens dat de "gegarandeerde" assurance niveaus statistisch onjuist zijn. Als ik een materialiteitsniveau afgeef dan is het zeer wel mogelijk dat een uiteindelijke fout hoger uitvalt dan met het materialiteitsniveau aangeduid.
Accountantscontrolerisico = InherentRisico * Inherent BeheersingsRisico * DetectieRisico
Bepaling van het inherente risico alleen kan niet in absolute zin geschieden.

Deze onvolkomenheid is echter geen gevolg van de verschillende eisen/verwachtingen die marktpartijen hebben.

Philip Elsas



Beste Hein,

Je stelt 't volledig correct: "Want de methode van ARM is gebaseerd op steekproeftheorie", onderdeel van statistiek, inclusief Bayesiaans, Dempster-Shafer, etc.

Dat had dus nooit mogen gebeuren: Statistiek is de verkeerde basis voor volledigheidsassurance.

Je kunt immers 'n element niet trekken uit 'n populatie als dat element niet in die populatie zit, terwijl dat element er wel had moeten zijn. Zelfs integrale controle, dus steekproefomvang is populatieomvang, helpt niet.

Elke rechtgeaarde statisticus zal je vertellen dat volledigheidsassurance ergens anders vandaan moet komen.

Je krijgt dus DR (Detection Risk) nooit diep genoeg omlaag om hoge CR (Control Risk) veroorzaakt door zwakke, ontbrekende of onderbroken (onvervangbare) interne volledigheidscontrole te kunnen compenseren.

Hein Kloosterman

Beste Jan en Philip,
Prima column. Hij schampt het auditproces zelf. Wat je (Philip) zegt over het Audit Risk Model in relatie tot volledigheidscontroles klopt niet volgens mij. Immers de volledigheidscontroles zijn voorwaardelijk voor het kunnen afsluiten van de audit met gegevensgerichte controles (substantive tests). Want de methode van ARM is gebaseerd op steekproeftheorie; vanuit Bayesiaans perpectief kan de informatie die is opgedaan bij de volledgheidscontroles wel voor 'voorinformatie' en dus reductie zorgen m.b.t. substantive tests, maar andersom kan niet (want randvoorwaarde).
Met andere woorden wat de accountant minimaal moet doen zijn de randvoorwaardelijke activiteiten van de controle (volledigheid i.c.m. beoordelen interne beheersing waaronder IT) en een minimum aan gegevensgerichte controles (op basis van valide voorinformatie). Daar mag dus de opdrachtgever niet aan knabbelen. Eventueel wel aan de prijs.

Chris Lans

En toch....

We blijven overal hameren op 'hogere kwaliteit'. Daar zit misschien ook wel een probleempunt. We zijn in de accountancy geneigd alles steeds maar beter te willen doen. Denk alleen al de term 'lerend beroep', waarmee we eigenlijk al aangeven dat we er nooit 'zijn' (of er nooit gaan komen voor de pessimisten onder ons). PDCA is tegenwoordig overal terug te vinden, het eeuwige streven naar beter. Waar ik ook niet op tegen ben. Fouten/foutjes maken, analyseren en beter worden. Tot op zekere hoogte hoort dat erbij.

Een kwaliteitssysteem (tools, opleidingen) en de individuele accountant (teamsamenstelling) moeten waarborgen treffen om deze risico's te beperken.

Beter worden is niet om elk incident in een checklist te gooien. Een bevinding van een specifiek element in een specifiek dossier wordt krampachtig in een nieuwe checklist of regelgeving gegoten. Zeker wanneer de AFM of de tuchtrechter zoiets naar buiten brengt. Hoe vaak eindigen discussies over werkzaamheden en risico's niet met "omdat de AFM het zegt" of "stel dat dit in de review komt". Die houding kost gewoon bakken met geld (en werkplezier). Daarnaast leidt het af van de kern waar het in die specifieke controleopdracht om draait.
Als je links in je checklist kijkt, zie je rechts niet dat het machinepark fysiek bijna uit elkaar valt en afgewaardeerd moet worden. Kun je een aanvullende checklist op zetten natuurlijk...

De toegevoegde waarde van een accountant zit hem in professionele oordeelsvorming. Niet voor niets zijn de Standaarden doorspekt van deze term. Leg je overwegingen vast en ken de Standaarden. Een rechte rug is niet alleen voor situaties met klanten, maar ook naar de toezichthouder. Sta achter je aanpak, ga de discussie aan en leer van je fouten in het kader van ons lerende beroep.

Als we meer professionele oordeelsvorming durven toepassen is er zowel auditkwaliteit en tijd te winnen. Dan wordt de fee-discussie misschien iets minder spannend en het beroep leuker.

Jan Bouwens

@Philip. Dank.

Ja ik ben geheel voor een audit van hoge kwaliteit. Er dient wel een business case te bestaan voor hoogwaardige audits. Bestaande onderzoeken hebben slechts in beperkte mate de relatie auditinzet-audit kwaliteit gevonden. Dat betekent niet dat deze er niet is maar het is verdraaid moeilijk is om de gewenste auditinzet te meten. We hebben standaarden maar die zijn niet per se en al helemaal niet per definitie verbonden met audituitkomsten. Zo zien we meetfouten ontstaan als we van standaarden uitgaan waarin wordt aangenomen dat als aan standaard X niet is voldaan, het onderliggende proces niet aan een controle is onderworpen. Vaak berust deze aanname op drijfzand. Er werd op een alternatieve manier geaudit. Zo moeten debiteurenconfirmatie worden opgehaald. Een kantoor kreeg geen debiteurenconfirmaties en is toen bij gebrek aan auditevidentie gaan kijken naar het de facto betaalgedrag om een inschatting te maken. Toch werd dit door de toezichthouder niet aangemerkt als evidentie.

Dis, ja ik ben inderdaad voor een hoge kwaliteit audit. Gelijktijdig dienen we deze in een gezonde marktstructuur in te bedden. Met name ondernemingen die geen zin hebben in pottenkijkers bereiken onbedoeld een lager niveau aan controle dan je zou willen.

Philip Elsas





Beste Marcus Looijenga,

Goed punt! Als je de methodologie van de bewezen klassieke NL controleleer (waardekringloop, quasi-goederenbeweging, etc) als 'n transferable skill, 'n transferable science ziet, dan is die bij uitstek geschikt voor duurzaamheidsverslaggeving onder de CSRD.

De diepe principaal, de overheid, in NL (als enig land ter wereld) kan zich dit inzicht eigen maken, voor zover ze dit inzicht al niet heeft. En ernaar handelen. Via de wetgever. En 'n lichtend voorbeeld worden voor 't buitenland. Leidend tot 'n prachtig export product voor de NL economie!


Beste Jan Bouwens,

Volgens mij willen wij hetzelfde bereiken: audits van topkwaliteit. Voor topkwaliteit kunnen we niet om volledigheid heen. Voor volledigheid heeft de Anglo-Amerikaanse traditie alleen 'n rituele regendans in huis (Hans Blokdijk over 't Audit Risk Model).

Ik begrijp dat je voor je internationaal accepteerbare research de NL traditie niet kunt inbrengen. Want dat komt er niet door bij internationale journals, die zijn immers Anglo-Amerikaans gedomineerd. Je zit in 'n heel lastig parket als NL audit professor, want 't is toch publish or perish.

Maar laten we hier op deze NL site toch niet dit uit 't oog verliezen:

"Stockholders demand that revenue be recorded completely, as revenue is the basis for their dividends and the value of their stock. Management might be motivated towards not reporting all revenue, enabling them to withdraw unreported income for themselves".

"The independent audit in the Netherlands originated from the need to verify the accounting of the funds entrusted to the management of an entity on behalf of those who had a direct financial interest in the results of the entity. It should be emphasized that these included not only the stockholders but also other stakeholders and potential stockholders (society at large)".

't Limperg Instituut heeft mij schriftelijke toestemming gegeven om uit de Reflections te mogen citeren.


Marcus Looijenga

Interessant stuk, ik denk dat dezelfde gedachtes zouden kunnen gelden als het gaat over duurzaamheidsverslaggeving onder de CSRD. Daar lopen de verwachtingen van aandeelhouders en samenleving over de rol van de accountant ook zeker uiteen.

Jan Bouwens

@Philip. Dank voor je reactie. De theorie die Jere Francis voorstelt is niet nieuw en ook niet omstreden. Het diee is dat regulering onnodig is zolang de uitkomst bereikt door de marktpartijen (hier de onderneming en de controlerend accountant) andere partijen niet onevenredig negatief raakt. Dat de jaarrekening vele malen beter kan is gekoppeld aan een prijd. iemand moet die prijs betalen. Ik heb op deze plaats al vele malen gepleit voor een grondige analyse van het prijsvormingsproces (begin relatie en ook elk jaar als de prijs wordt overeengekomen voor de audit engagement) om meer zicht te krijgen op hoe deze uitpakt in termen van de controle. We zien in de praktijk ondernemingen die liever helemaal geen pottenkijkers (auditors) in huis hebben. Als we daar nu eens zouden beginnen, dan kwamen we al een stuk verder.

Philip Elsas

Beste Jan,

Jere Francis heeft als (aangenomen) vertrekpunt: "Audits zijn gereguleerd, omdat gecontroleerde bedrijven en hun aandeelhouders structureel genoegen nemen met een lager niveau van zekerheid dan de samenleving wil".

Hier gaat 't toch al meteen diep in de fout?

Het vertrekpunt mag niet liggen bij het over één kam scheren van principaal (aandeelhouders en samenleving) en agent (management van gecontroleerde bedrijven). Zie bijvoorbeeld "Reflections on Auditing Theory", van Hans Blokdijk et al., paragraaf 1.2.

Het enige waarbij principaal en agent over één kam zijn te scheren in 't buitenland is hun onwetendheid dat de audit (voor volledigheid van opbrengsten èn vervuiling) vele malen beter kan.

In Nederland kunnen we deze twee partijen ook, alleen voor wat betreft dit punt, over één kam scheren, maar dan omdat zij beter weten (over de volledigheidscontrole), of althans hebben geweten (met hun onvertaalde controleleer).

De prijskaart van deze kwalitatief hoge (volledigheids)controle wàs ook hoog, maar door de informatierevolutie van de afgelopen 35 jaar zijn die kosten gelijk te krijgen aan 'n huidige (Audit Risk Model-based) controle.

Dus er hoeft geen rekening voor wie dan ook ergens te worden neergelegd.

Laat de markt met slimme innovaties z'n werk doen:

"In weak organisations politics win, in strong organisations best ideas win"

Steve Jobs, Apple

Laat de wetgever dit aanmoedigen.


Alexander Vissers

Beste Jan, inderdaad goed eindelijk duidelijk te maken dat er een kosten-baten analyse aan regelgeving ten grondslag moet liggen. Ik hamer daar ook al tijden op. Met betrekking tot de kwaliteit van de controle, die is in
Nederland veel te hoog. Dat er meerdere rapporten verschijnen waarin gesteld wordt dat de kwaliteit niet deugt is geen maatschappelijk probleem. De AFM klaagt dat de gouden strik op de controle niet netjes genoeg gestrikt is (onverplichte en disproportionele OKB wordt bekritiseerd) Dat is het niveau van de discussie. Drie opeenvolgende rapporten stellen de absurde tegenstrijdigheid dat de controle kwaliteit onvoldoende is maar er geen instrumenten zijn deze te meten. Stop dit proces gewoon. Zolang niemand kan duidelijk maken welk maatschappelijk probleem moet worden opgelost is er geen basis voor wetgeving, dat is de regel, we hebben niet voor niets een IAK (integraal afwegingskader). Beleggers zijn boos gefrustreerd dat Imtecht failliet is gegaan en kijken de accountant daarop aan. De schuld is de toenmalige minister die zowel de derivaten van Vestia als het faillissement van Imtech in de schoenen van accountants heeft geschoven en de NBA heeft hem niet van repliek gediend.

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.

Relevantie Datum