'History never repeats', zong Neil Finn van Split Enz begin jaren tachtig. Arjan Brouwer moest daaraan denken, toen hij een AFM-rapport over net zero-doelstellingen las.

Discussie Column 05 april 2024

History never repeats

De implementatie in de Nederlandse wet laat nog op zich wachten, maar het eerste boekjaar waarvoor de Europese CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) en bijbehorende ESRSs (European Sustainability Reporting Standards) van toepassing zijn, is inmiddels al ruim drie maanden onderweg. Hoewel de CSRD veel breder is dan dat, gaat veel aandacht uit naar de informatieverschaffing over de impact van de ondernemingsactiviteiten op klimaatverandering en de impact van klimaatrisico's op de onderneming. Op grond van ESRS E1 moeten ondernemingen bijvoorbeeld hun emissiereductiedoelstellingen en het transitieplan toelichten om te komen tot beperking van klimaatverandering (de 1.5 °C van het 'Parijs-akkoord').

In februari publiceerde de AFM een rapport over de verslaglegging door ondernemingen over hun net zero-doelstellingen en de wijze waarop ze die gaan realiseren. De gepresenteerde resultaten zijn herkenbaar: ondernemingen formuleren een enigszins concrete doelstelling of ambitie en bijbehorende acties voor een eerste reductie tussen nu en 2030, maar over 2050 en het traject naar net zero zijn ze een stuk vager. De tijdslijnen zijn iets korter, maar verder komt het plaatje redelijk overeen met veel goede voornemens die ik in de afgelopen decennia heb gehad. En waarvan sommige beter zijn gerealiseerd dan andere.

De maatregelen die ondernemingen tot 2030 nemen zijn vaak een combinatie van laaghangend fruit en inzet van bekende technologie. Voor de twintig jaar daarna moet het komen uit moeilijker realiseerbare oplossingen, de keten, technologieën die nog in de kinderschoenen staan of nu nog onbekende innovaties. Groen staal? Witte waterstof? Kernfusie? De exacte weg naar de stip op de horizon in 2050 is vaak nog onduidelijk. Dat betekent ook dat de financiële consequenties ervan onzeker zijn. Denk aan de impact op de levensduur van activa of prognoses ten behoeve van de impairment test.

Dat is niet erg. Dat veel nog onzeker is, is een gegeven. Dat het realiseren van ambitieuze milieudoelstellingen afhankelijk is van nieuwe technologische ontwikkelingen ook. Als een onderneming goed uitlegt wat de scenario's, onzekerheden en dilemma's zijn, kan het verslag een goede en informatieve weergave zijn van de situatie en gebruikers in staat stellen hun beeld te vormen.

Wat ik lastiger te beoordelen vind - en waar ik een ongemakkelijker gevoel van krijg - is dat volledige reductie naar nul in veel gevallen niet mogelijk is. Ondernemingen realiseren het laatste stuk van hun net zero-doelstellingen in hun plan dan via offsetprojecten en carbon credits. Ook komen nieuwe fenomenen als Virtual Power Purchase Agreements (VPPAs) op, waarmee ondernemingen hun energie-inkoop kunnen 'vergroenen' als die groene energie lokaal niet voorhanden is.

Maar draagt het kopen van carbon credits of het verkrijgen van energiecertificaten via VPPAs daadwerkelijk bij aan uitstootreductie? Soms wel. Bijvoorbeeld als het bijdraagt aan investeringen in duurzame energie of andere verduurzamingsprojecten elders in de wereld, die anders niet zouden plaatsvinden. Maar soms ook niet. Het kan ook leiden tot het simpelweg afkopen van veroorzaakte schade. Stel dat het schitterende groene land X zich sterk richt op ecotoerisme en volledig in de energiebehoefte voldoet via groene stroom. Een grote Nederlandse vervuiler koopt carbon credits en sluit VPPAs af met partijen in land X en compenseert zo zijn eigen emissie. De Nederlandse vervuiler mag zich nu net zero noemen. Maar zou land X vanaf nu in de reisgidsen staan als grote vervuiler, of zou het zichzelf nog steeds profileren als groen land dat volledig in zijn energiebehoefte voorziet via duurzame energiebronnen? Oftewel, leidt deze praktijk niet tot ongewenste dubbeltellingen waarbij de hele wereld zich straks profileert als 'net zero', terwijl de helft nog steeds uitstoot?

Hoeveel carbon credits zijn er nodig om alle 'restemissie' te compenseren? En zijn die tegen die tijd wel beschikbaar? Hoe betrouwbaar is het handelssysteem in die credits? Hoeveel bomen moeten we planten om alle 'restemissie' te compenseren en is dat wel mogelijk? En houden we oog voor de biodiversiteit als dat gebeurt?

Het probleem bij complexe, wereldwijde vraagstukken als deze, is dat geen enkele onderneming en geen enkele accountant het totaalplaatje kan overzien op basis van het deel dat hij of zij bekijkt. Het risico bestaat dan dat we op microniveau denken dat het (net zero)-plaatje klopt, maar dat er op macroniveau zaken misgaan. Deze situatie heeft zich in het verleden ook voorgedaan. Waarna partijen, al dan niet terecht, naar de accountantssector hebben gekeken met de vraag waarom niet eerder is gewaarschuwd.

Voor dit vraagstuk bestaat geen makkelijk antwoord. Zeker niet voor een individuele Nederlandse onderneming of accountant. Het is wel iets dat we kunnen signaleren en waar we het gesprek over kunnen aangaan met stakeholders. Dat geldt voor dit vraagstuk en voor nog vele andere vraagstukken, die ongetwijfeld op zullen komen als gevolg van de implementatie van en rapportage op basis van de CSRD. Laten we die uitdaging aangaan.

Want, het nummer van Split Enz ging verder:

History never repeats
I tell myself before I go to sleep

Als het gaat om uitdagingen ten aanzien van het realiseren van klimaatdoelen en de informatieverschaffing daarover, kunnen we het ons niet veroorloven ons in slaap te laten sussen. Ook zonder de antwoorden te hebben, moeten we risico's en dilemma's bespreekbaar maken. Om vanuit onze rol en verantwoordelijkheid een steentje bij te dragen aan de uitdagingen waar we als samenleving voor staan.

And there's a light shining in the dark
Leading me on towards a change of heart