Met de komst van de Europese duurzaamheidsrichtlijn CSRD hoeven bedrijven en accountants duurzaamheidsrapportage niet langer als een wedstrijd te zien om je te onderscheiden, aldus Wim Bartels.

Discussie Column 19 maart 2024

Bekers en bloemen

Ik begon in het duurzaamheidsveld in de tijd dat nog lang niet alle bedrijven hiermee serieus bezig waren. Vooral een aantal internationale, beursgenoteerde ondernemingen nam een leidende rol, niet alleen op het gebied van beleid en acties, maar ook door over hun inspanningen te rapporteren. Dat was soms vanuit externe druk en soms vanuit de eigen overtuiging dat het bedrijf de negatieve effecten moest verminderen en daarover ook verantwoording moest afleggen.

De vraag werd destijds hoe deze groep kon worden uitgebreid naar een veel grotere groep, als die groep niet de externe druk of interne overtuiging ervaarde. Zou het wat zijn om de voorlopers te belonen voor hun goede inspanningen en zo de achterlopers te stimuleren het goede voorbeeld te volgen? 
Onder andere de Transparantiebenchmark (later de Kristalprijs, in samenwerking ook met de NBA) en de Dow Jones Sustainability Index speelden hier op in en de maanden september en november waren belangrijke maanden. Dan werd bekend wie de leiders in de DJSI waren en wie de Transparantiebenchmark had gewonnen. Dat kwam met persberichten en - uiteraard - bekers en bloemen. Dat was niet alleen goed voor het stimuleren van betere rapportage en prestaties, het versterkte ook de reputatie en het ego van de winnende bedrijven en hun management.

Later kwamen daar andere wedstrijden bij: Wie durfde de meest uitdagende duurzaamheidsdoelen te stellen ten opzichte van de rest? Ook die doelen leverden weer 'bekers en bloemen' op en zo bleef duurzaamheid meer dan vijftien jaar een wedstrijd voor bedrijven om zich te onderscheiden.

Leverde dat altijd goede resultaten op? Nee, uiteraard niet. Ik heb te veel bedrijven gezien die probeerden extra punten in de benchmarks te halen door de vragenlijsten slim in te vullen of wat extra informatie in het verslag te zetten. Dat leverde dan geen verdere actie op binnen het bedrijf - maar wel een hogere plek op de benchmark. Hetzelfde gebeurde met doelstellingen. Commitments en beloftes om aan initiatieven bij te dragen waren makkelijk, want de opvolgende evaluatie en consequenties waren er over het algemeen niet.

We zijn in een andere tijd terechtgekomen met de introductie van de CSRD. Als je nu een doelstelling zet, dan vraagt de CSRD (of eigenlijk: ESRS) je om het actieplan te beschrijven om die doelstelling te behalen. Als je geen plan hebt: Ook goed, dan moet je dat toelichten … maar welk bedrijf wil het meerdere jaren volhouden om wel een doelstelling te zetten en niet in staat zijn om uit te leggen hoe daar te komen?

De afgelopen weken kwamen de eerste bedrijven in Europa met hun jaarverslagen uit en een aantal daarvan toont hun 'dubbele materialiteitsanalyse' en de eerste ESRS-disclosures. Het is uiteraard goed om te laten zien dat je als bedrijf de nieuwe vereisten serieus neemt en de eerste stappen alvast zet. Dat kan ook andere bedrijven inspireren voor hun eerste verslag in 2024 of 2025.

Maar het is vanaf nu geen wedstrijd in verslaggeving meer. Iedereen die onder de regelgeving valt moet nu meedoen en de eisen zijn (redelijk) duidelijk. We hoeven dus als bedrijven niet meer de beste transparantie, het meest innovatieve verslag of het hoogste niveau van assurance na te streven. Dat wil zeggen: niet voor enige bekers en bloemen, wel als dat aansluit bij de strategie, doelstellingen en 'karakter' van het bedrijf.

Hetzelfde geldt voor ons accountants, als het om assurance gaat. Er is de laatste tijd discussie over de oordeelonthoudingen of zelfs afkeurende verklaringen die we zullen zien, met soms enigszins de toon dat wij accountants zullen laten zien dat we toegevoegde waarde hebben en niet alles maar klakkeloos goedkeuren. 
Ik zie zelf eerlijk gezegd niet hoe je tot een afkeurende verklaring zou kunnen komen - tenzij de gecontroleerde onderneming bewust geen inspanning levert om te voldoen aan de CSRD. Naar mijn idee heb je dan echter een issue van een heel andere orde met de directie te bespreken.
Een oordeelonthouding kan zich wel voordoen, met name als volledigheid of juistheid van bepaalde data niet kan worden vastgesteld. Maar we moeten niet vergeten dat ook de waarde van een oordeelonthouding beperkt is (als gebruiker: "Oké, je weet niet of het verslag op een bepaald punt voldoet, maar wat is het nu wél?"). We zouden beter kunnen zoeken naar een goede toelichting door de onderneming, bijvoorbeeld over de onzekerheid in de data en de stappen die de onderneming gaat zetten. Dat geeft de gebruiker dan nog steeds een goed inzicht. Voor tekst geldt sowieso dat dat zodanig kan worden aangepast dat het een goede weergave is van de onderliggende documentatie.

Laten we er, zowel als bedrijven als in onze rol als accountants, voor waken duurzaamheidsrapportage als een wedstrijd te gaan of blijven zien. We zijn nu mét elkaar begonnen aan de marathon, die zoals bekend de basis is geweest van de Olympische Spelen. En op de Olympische Spelen is meedoen belangrijker dan winnen. De bekers en bloemen zijn dan nog steeds voor degenen die als eerste de marathon hebben volbracht.