Is alle zwaarmoedigheid over de toekomst van de wereld terecht, vraagt Berry Wammes zich af, of is er ook reden voor optimisme?

Discussie Column 05 maart 2024

'Vermoeid' continent zet de toon

Het zijn sombere tijden. De wereld staat in brand en we kijken ernaar. "Soms heb ik het gevoel dat Europa een vermoeid continent is", zegt militair specialist en Ruslandkenner Joris van Bladel in de NRC. Hij constateert dat de verkiezingsthema's vooral over onszelf gingen en niet over de bedreigingen die van buiten op ons af komen. Voormalig NAVO-baas Jaap de Hoop Scheffer constateert dat we zelfgenoegzaam en lui in ons denken zijn geworden. "We zijn in een strandstoel gaan zitten en lieten ons een glas witte wijn inschenken."

De zwaarmoedigheid richt zich op de veiligheid, maar is ook van toepassing op andere gebieden van ons dagelijks leven. Zo hebben we volgens 51 wetenschappers in een artikel in Nature al zeven van de acht grenzen van 'het systeem aarde' overschreden om veilig en rechtvaardig op deze planeet te kunnen blijven leven. Voldoende aanleiding om het hoofd verder onder de dekens te steken, iets wat we getuige een recente enquête onder honderdduizend 16- tot 25-jarigen ook doen. Meer dan de helft was van mening dat de mensheid ten dode was opgeschreven.

De vraag is of al deze neerslachtigheid terecht is. Maar vooral: Of het ons verder helpt. Je kunt ook anders naar de ontwikkelingen kijken. Zo is OBAM-investeerder Sander Zondag opmerkelijk positief over de kracht van de Nederlandse economie. Dan moeten we overigens wel radicale keuzes durven maken en consequent investeren in duurzaamheid, in plaats van halfslachtig toekomstarme industrieën aan de beademing houden.

Een ander optimistisch geluid wordt verkondigd door Hannah Ritchie in haar boek Niet het einde van de wereld. De dertigjarige datawetenschapper verzet zich tegen het doemdenken en doet dat op basis van overtuigende data. Zonder de problemen te bagatelliseren toont ze aan dat de mensheid op een keerpunt is, in positieve zin wel te verstaan. De lucht in veel grote steden is schoner dan ze in honderdvijftig jaar is geweest, de opmars van elektriciteit als energiedrager voltrekt zich in hoog tempo, de mondiale visstand is zich aan het herstellen, het tempo van ontbossing is over zijn piek heen en de mensheid is voor het eerst in zijn bestaan bezig zich aan te passen aan de omgeving, in plaats van andersom. Er liggen nog vele uitdagingen in het verschiet en we moeten het tempo erin houden, maar overleven mét behoud van een fatsoenlijk welvaartsniveau voor iedereen heeft volgens haar zeker kans van slagen.

Hoopgevend is ook de boodschap van David Madon, duurzaamheidsdirecteur van IFAC. In een recente update liet hij zien waar de wereld staat op het gebied van duurzaamheidsverslaggeving. Niet alleen heeft Europa zijn CRSD-wetgeving ingevoerd, ook de wereldwijde duurzaamheidsstandaarden van de ISSB zijn inmiddels door tal van Afrikaanse, Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen geadopteerd. Daaronder bevinden zich grote en groeiende economieën zoals Nigeria, Brazilië en Indonesië. Alleen in de VS wordt nog een harde strijd gevoerd en is het de vraag of de SEC erin slaagt haar verplichte duurzaamheidsrapportages door te voeren. Maar ook als dat niet lukt is er volgens Madon geen man overboord; in dat geval zullen Amerikaanse bedrijven zich alsnog gedwongen zien de ISSB-standaarden te volgen, simpelweg vanwege de enorme handelsbelangen die ermee zijn gemoeid. En zo slaagt Europa erin met haar economische kracht en vooruitstrevendheid een mondiaal vliegwiel te creëren op het gebied van duurzaamheid. Hoezo vermoeid continent?

Omdat de beoordeling van duurzaamheid nieuwe dilemma's op het gebied van ethiek en onafhankelijkheid met zich meebrengt, onder andere ten aanzien van de keten, heeft de IESBA de Code of Ethics geactualiseerd. Ook daar is iets interessants aan de hand; deze code is namelijk op verzoek van het International Accreditation Forum profession agnostic opgesteld. Dat betekent dat deze ethische standaard voor accountants de wereldwijde norm zou moeten worden voor álle beroepsgroepen die assurance afgeven op het gebied van duurzaamheid. Een betere erkenning van de kwaliteit en het gezag van onze beroepsstandaarden kan ik niet snel bedenken.    

Uit het vorig jaar gehouden waardenonderzoek bleek dat accountants meer maatschappelijke impact willen maken. Een legitieme wens, die in het licht van de actuele ontwikkelingen toch wat bevreemdend overkomt. Want dat accountants de komende jaren maatschappelijke impact gaan maken staat buiten kijf. Met Europa als gangmaker. Mooi toch, zo'n beroep?