Voor veel accountants is duurzaamheid nog een nieuw terrein met veel onzekerheden. Wat doet dat met de verschillende typen accountants, vraagt Wim Bartels zich af.

Discussie Column 06 februari 2024

Kleur bekennen

Bij de NBA staat sinds enige tijd het onderwerp cultuur nadrukkelijk en hoog op de agenda, met de opzet van een programma hiervoor en de benoeming van een senior programmaleider, voormalig directeur Berry Wammes. Met hem sprak ik over de effectiviteit van teams en de invloed van persoonlijkheden op de uiteindelijke kwaliteit van een project of, voor accountants, het oordeel.

In de firma waarvoor ik werk, hebben we het in vele onderzoeken aangetoonde gedachtengoed omarmd dat de psychologische verschillen tussen onze professionals erkend moeten worden (ook wel: psychologische veiligheid) én dat aandacht voor die verschillen in teams zorgt voor betere uitkomsten komen. Dat gaat aan de hand van vier kleuren - een vereenvoudigde vorm van het denken van met name Carl Jung:

De 'rode mensen' (drivers) zijn degenen die zijn gericht op actie en het realiseren van doelstellingen. De 'groene mensen' (integrators) zijn professionals die zorgen dat connecties worden gemaakt tussen en met mensen. De 'blauwe mensen' (guardians) richten zich op structuur, zijn risico-avers en zorgen dat processen en procedures robuust worden uitgevoerd. En ten slotte, de 'gele mensen' (pioneers) zijn gericht op de nieuwe ontwikkelingen en mogelijkheden.
Uiteraard hebben de meeste mensen van iedere kleur wel iets. Iedereen heeft echter wel één of twee voorkeur(en). Voor mij zijn die 'pioneer' en 'driver'.

Het merendeel van de accountants is - gelukkig - 'blauw': gericht op het zorgvuldig volgen van processen en procedures en in staat om gestructureerd te werken met geldende regels. Dat past goed bij financiële controles. De grenzen van het gebied (balans/V&W-rekening) zijn helder afgebakend en het meeste is goed vastgelegd in regelgeving voor rapportage en controle. De informatie op zichzelf is ook gestructureerd: vastlegging van transacties gaat via dubbel boekhouden en het gaat om kwantitatieve informatie. 

Het denken over cultuur bracht me echter specifiek op de aankomende verplichting om duurzaamheidsrapportage van assurance te voorzien. En ik vroeg me af: Hoe zou dát zijn voor de verschillende typen accountants?

Om daar een reflectie op te geven eerst een select (onvolledig!) aantal kenmerken van duurzaamheidsverslagen. Allereerst is de data van een heel andere orde dan financiële data: Het gaat om data die uit verschillende grootheden bestaat en die over het algemeen geïsoleerd (niet via een systeem van dubbel boekhouden) wordt geregistreerd.
Het gaat in duurzaamheidsverslaggeving ook net zo hard om de vaak uitgebreide tekst als om de data. De toelichting op de ontwikkelingen, de plannen en de doelstellingen is van even groot belang als de data, want daar geeft het bedrijf feitelijk de boodschap aan de lezer over hoe goed of minder goed het gaat.
Verder kan een bedrijf in beginsel over een oneindig aantal onderwerpen (moeten) rapporteren.
De onderwerpen waarvoor een bedrijf een belangrijke impact op mens en milieu heeft, verschillen per sector en zelfs per bedrijf. En die lijst van onderwerpen ontwikkelt zich ook nog in de loop der tijd. Ter illustratie: In 2006 stond water bij een bedrijf als BASF nog niet op de radar als belangrijk onderwerp, inmiddels rapporteren steeds meer bedrijven hierover vanwege toenemende waterschaarste. Het komende decennium kunnen we verwachten dat belastingen en mensenrechten sterker op de agenda komen. Maar wanneer - en hoe weet je dan dat je volledig bent?

Voor mij is een duurzaamheidsverslag vanuit mijn 'voorkeurskleuren' een comfortabele omgeving. Ik houd van nieuwe ontwikkelingen en om vanuit de doelstelling van het verslag te denken. Ik zie het als een uitdaging een oplossing te bedenken voor problemen die je tegenkomt in een verslag (zoals voor "we hebben slechts data voor een beperkt deel van het bedrijf, de rest schatten we": hoe zouden we dat transparant kunnen maken en de informatie toch betekenisvol?), niet gehinderd door specifieke regelgeving.

Maar dan voor accountants met andere kleuren. Ik kan me voorstellen dat voor veel accountants dit duurzaamheidsterrein niet alleen nieuw is qua onderwerp, maar ook onontgonnen en niet in de comfortzone door de vele onzekerheden vanwege de kenmerken hierboven.
Als dat zo is, dan kan het zijn dat we als accountants vanuit onze eigen professionele veiligheid veel detail aanbrengen in ons werk en houvast zoeken in wat we zijn gewend uit financiële controles. Dat heeft dan het risico dat de verslagen niet bijdragen aan het doel waarvoor we nu de regels in Europa bedenken, te gedetailleerd worden én dat de juiste balans in het grote plaatje wordt gemist. Niet goed voor duurzame ontwikkeling, ook niet goed voor het beeld over de maatschappelijke toegevoegde waarde van accountants. 
Het kan ook betekenen dat accountants zich oncomfortabel voelen om bij deze informatie assurance te verstrekken en hun professionele plezier en veiligheid verliezen.

Meer nog dan bij financiële controles, is het zo belangrijk om de juiste mix van mensen aan te trekken en in te zetten in de teams: de 'blauwe mensen' voor de juiste structuur, vastlegging et cetera, de 'rode mensen' om te zorgen dat het assurance-project efficiënt en op tijd wordt uitgevoerd. Maar juist ook de 'groene mensen' om de verbinding met de klant te maken en de gecontroleerde zo volledig mogelijk informatie te laten geven. En de 'gele mensen' om te ondersteunen in 'creatieve oplossingen', het 'grotere plaatje' en de omgang met nieuwe ontwikkelingen en onzekerheden. Dan leveren we de beste maatschappelijke kwaliteit en is het voor ieder teamlid een plezier om te doen. Want diversiteit, dat is leuk!