Op dit moment ondergaat de accountancyprofessie een reeks transformaties die worden aangestuurd door technologie, regelgeving en marktomstandigheden. De vraag is of NBA, AFM en de wetgever voldoende focus hebben op deze ontwikkelingen, aldus Jan Bouwens.

Discussie Column Gisteren

De professie op zijn kop

Accountantskantoren investeren massaal in machine learning en artificiële intelligentie (AI). Zo kondigde PwC US in 2023 aan dat het US$ 1 miljard gaat investeren en EY US kondigde in hetzelfde jaar aan dat ze US$ 1,4 miljard gaat investeren om EY.ai op te richten. De komende vijf jaar wil KPMG US$ 2 miljard investeren in kunstmatige intelligentie en clouddiensten in al haar bedrijfslijnen wereldwijd. Deloitte kondigde aan dat het $ 2 miljard investeert "om het voordeel van de sector voor haar klanten te versnellen". Forvis Mazars en Baker Tilly investeren eveneens binnen de enorme AI-ruimte.

De mogelijke gevolgen van deze ontwikkelingen zijn naar verwachting omvangrijk. Enerzijds maakt AI het mogelijk dat iedereen binnen het kantoor specialist wordt; immers de toegang tot kennis wordt met AI enorm vergroot. Dat houdt in dat de functies van accountant en consultant in termen van kennis vervagen. Tezelfdertijd democratiseert AI de kennis van controle ook voor bedrijven die oorspronkelijk geen wettelijk verplichte, dan wel vrijwillige controles of samenstelwerk uitvoerden. Wie wint?

Gelijktijdig zetten regelgevers de professie steeds meer onder druk om de kwaliteit van hun controles te verbeteren. De kantoren op hun beurt onderzoeken hoe ze zich het beste kunnen structureren, in termen van de samenstelling van hun organisatie en bij het werven van personeel, omdat ze hebben te maken met serieuze uitdagingen bij het bemannen van hun organisaties om hun bedrijfslijnen te kunnen uitvoeren. Kleinere kantoren overwegen zelfs hoe ze het beste de eigendom kunnen organiseren, waarbij private equity in korte tijd 25 procent van deze markt heeft bemachtigd. In combinatie zullen deze ontwikkelingen naar verwachting een revolutie teweegbrengen in de wijze waarop controles en samenstelwerkzaamheden worden uitgevoerd. We moeten echter nog leren hoe de onderliggende krachten de kwaliteit van het werk van de accountant gaan beïnvloeden; positief of negatief, of helemaal niet.

AI-investeringen worden naar verluidt gedaan om accountants en adviseurs te helpen hun activiteiten uit te voeren. Of en hoe deze toepassingen de accountant gaan helpen, is nog een onbeantwoorde vraag. Ten eerste heeft het International Forum of Independent Audit Regulators geen AI-gebaseerde controles toegelaten, tenzij deze worden ondersteund door bestaande methodologie. Het is echter zeer waarschijnlijk dat de technische ontwikkelingen van invloed zullen zijn op de manier waarop audits worden uitgevoerd.

Als we naar de toetreders op de markt kijken, dan zien we wellicht een tipje van de sluier opgelicht. We zien dat een aantal private equity-firma's na hun overname diensten afnemen van separate firma's die exclusief controlewerk leveren aan de private equity-firma. Langs deze weg kan formeel worden voorkomen dat een goedkeurende verklaring hiërarchisch wordt afgedwongen. Ook kan de PE-gefinancierde firma zonder beperkingen die gelden rondom accountants het werk inrichten zo men wil, bijvoorbeeld met hulp van AI. Of hiermee de kwaliteit van het werk van de controlerend accountant beter of slechter wordt, is een vraag waarop ik het antwoord liever niet afwacht.  

Bovengenoemde ontwikkelingen roepen onbekende krachten op over hoe de professie in de toekomst zijn taak vervult, om ervoor te zorgen dat marktpartijen en de maatschappij als geheel hun beslissingen kunnen baseren op  informatie die het waard is te vertrouwen. Mijn advies in dit kader aan NBA, AFM en de wetgever is dat, gelet op de razende vaart van de ontwikkelingen, de focus moet liggen op de vernieuwing die de professie doormaakt en niet op verbetering van controles die op de traditionele wijze worden uitgevoerd.