De nieuwe Europese standaarden voor duurzaamheidsverslaggeving bieden accountants de kans om weer eens goed na te denken en een eigen professioneel oordeel te vormen, in plaats van alleen processtappen af te vinken, aldus Wim Bartels.

Discussie Column 30 augustus 2023

Yes, we moeten weer nadenken

De eerste finale set standaarden voor duurzaamheidsverslaggeving in de Europese Unie is uit. Op 31 juli heeft de Europese Commissie de standaarden uitgebracht. Nu is het nog aan het Europees Parlement en de Europese Raad om deze integraal goed te keuren of integraal af te wijzen; daar staan twee maanden voor (of maximaal vier, als een van deze gremia uitstel vraagt).

De kans dat de standaarden worden afgewezen is behoorlijk klein, zo is te beluisteren in het Brusselse. We kunnen er dus van uitgaan dat vanaf 2024 voor de oob's, maar belangrijker vanaf 2025 voor alle grote bedrijven in Nederland, de regelgeving verplicht wordt. En die verplichting komt ook met een assurance-verplichting, zoals ongetwijfeld bekend.

Een kernconcept in de standaarden is het begrip 'dubbele materialiteit'. Beetje verwarrende term, maar het betekent dat bedrijven vanuit twee perspectieven moeten kijken naar de duurzaamheidsonderwerpen die voor hen belangrijk zijn. Enerzijds is dat het inside-out of impact-perspectief: Op welke aspecten heeft een bedrijf belangrijke effecten op het milieu, sociale omstandigheden (inclusief mensenrechten) en/of aspecten van goed ondernemingsbestuur (zoals corruptie en privacy). Anderzijds worden bedrijven verplicht te rapporteren over de verwachte financiële effecten van deze zaken op de korte, middellange en lange termijn. Dat is het outside-in of 'risico en kansen'-perspectief: Wat kan er gebeuren met cash flows, financiële prestaties en financiële positie?

Elk bedrijf zal moeten bepalen wat voor haar de belangrijke (materiële) onderwerpen zijn en die gebruiken als basis om vervolgens te rapporteren over beleid, actieplannen, doelstellingen en prestatie-indicatoren om de voortgang te meten. Maar hoe doe je dat? De standaarden bevatten de juiste woorden, maar geven geen richting aan hoe een bedrijf die onderwerpen moet bepalen. Ze spreken slechts over (onder andere) 'het beoordelen van de waardeketen', 'het bepalen van drempelwaarden' waarboven een onderwerp als materieel wordt bestempeld op basis van de ernst en/of de kans dat een bepaalde impact zich voordoet en 'het betrekken van de stakeholder-perspectieven'. 
Inmiddels werken we in de EFRAG Sustainability Reporting Board (SRB) op verzoek van de Europese Commissie aan een verdere leidraad hoe een bedrijf dubbele materialiteit kan invullen. Die zal echter hét antwoord niet geven. Het is niet aan de SRB om te bepalen hoeveel stakeholders je moet betrekken en hoe je dat doet. En ook het zetten van drempelwaardes zal niet tot strikte aanbevelingen leiden. Elk bedrijf heeft zijn eigen karakteristieken en er zijn meerdere wegen die naar Rome leiden. In een recente boardmeeting hebben we nog eens bevestigd dat de leidraad puur illustratief zal zijn en dus niet moet (mag) worden gelezen als 'pseudo waarheid'.

Ik krijg enige weemoed, als ik denk aan wat dat voor de accountants betekent die straks moeten beoordelen of een verslag aan de eisen voldoet. Weemoed vooral naar de tijd vóór IFRS en AFM; toen we nog met alleen gezond verstand en business understanding naar de jaarrekening keken (uiteraard ondersteund door een Audit Manual, dat toen echter nog niet zo dik was).
Niet alleen omdat we destijds niet meer hadden en dus wel moesten, maar ook omdat het betekende dat we konden steunen op een inhoudelijk professioneel oordeel: "Is het nu redelijk wat hier staat vanuit het gewenste getrouwe beeld van de jaarrekening?"

En daar komen we nu weer in terecht met de Europese standaarden. Er zal geen handboek zijn dat omschrijft hoeveel onderwerpen een bedrijf moet rapporteren, welke stappen exact  moeten worden gezet om de materiële onderwerpen te bepalen, wat de exacte criteria zijn voor 'ernst en kans', noch voor financiële materialiteit noch hoeveel stakeholders je exact moet hebben betrokken om tot je uiteindelijke lijst van materiële onderwerpen te komen.

Fantastisch. Wat een kans. Om ons als accountants weer echt bezig te houden met waar de activiteiten van de gecontroleerde maatschappelijk gezien toe leiden. Om goed na te denken en een eigen professioneel oordeel te vormen op basis van de inhoud (met hulp van specialisten, uiteraard). Om niet de juiste vinken te zetten bij de processtappen, maar een daadwerkelijk gesprek met het bestuur van de organisatie te hebben over de effecten die ze hebben op het milieu - en wat het milieu omgekeerd voor hun kan betekenen. Kortom, om relevant te zijn, weg te blijven van nitty-gritty en gezond verstand te gebruiken.

Maar hoe dan? Hoe doe je dat als je geen 'normen' hebt, zullen sommigen vragen? Die normen zijn er wel. Ze staan in de krant. Ze worden gevormd door NGO's (en in toenemende mate via de rechter). Ze blijken uit dat waar de industrie en concurrenten zich naar toe bewegen. En ze zullen blijken uit de informatie die stakeholders geven aan het bedrijf. 
Maar wat is dan het belangrijkste? Eerlijk gezegd niet of waterschaarste een materieel onderwerp is voor een bedrijf in de voedselsector. Of klimaatverandering een financieel risico vormt voor een bedrijf in de energiesector. En ook niet of de bijdrage aan de maatschappij via een foundation het verschil maakt (in negen van de tien gevallen: niet). Het zal gaan om de enkele onderwerpen waar er twijfel is of ze (al) materieel zijn. En daar kan de accountant toegevoegde waarde bieden. Door de klant constructief uit te dagen op basis van inhoudelijke inzichten. En zo nodig te waarschuwen op basis van wat zij of hij elders in de industrie of het bedrijfsleven ziet.

Yes, we moeten weer nadenken. Ik zit er bijna aan te denken om weer terug te gaan in het assurancevak!