Er is veel ten goede veranderd in de accountantssector, aldus Berry Wammes. Maar is de accountant ook bestand tegen de AI-revolutie?
Discussie ColumnHet leven wordt voorwaarts geleefd… maar achterwaarts begrepen
"Ingrijpende veranderingen gaan steeds sneller, maar bij AI gaat het nu om weken." In een recent interview vertelt minister van Onderwijs Robbert Dijkgraaf dat wat er momenteel rond AI gebeurt mogelijk één van de belangrijkste gebeurtenissen van zijn leven is. "Dit is het moment waarop de computers langszij komen. Dat maak je maar één keer mee."
De verbazing was ook merkbaar tijdens de inspirerende BusySeasonTalks-seizoensfinale van 1 juni. Patrick Gabriels, audit leader van EY, legde uit hoe AI niet alleen de efficiëntie verbetert, maar in potentie ook de audit zelf. Waar het naar toe ging konden hij en de beide andere panelleden Ikram Vesters-Rhioui (Neople) en Joris Joppe (Visionplanner) niet voorzien; wel dat de impact voor het dagelijks werk enorm zou zijn. En dus ook voor de opleiding. "Je baan wordt niet overgenomen door AI, wel door een accountant die met AI werkt."
Hoewel je AI straks ook de handtekening kan laten zetten, waren de panelleden van mening dat de mens uiteindelijk het oordeel moest vellen. "Voorbereiden ja, maar de review moeten we wel zelf blijven doen." Of dat een realistisch voornemen is, weet nog niemand.
Waar het heen gaat met omvangrijke veranderingen weet je sowieso nooit op het moment dat je er middenin zit. Toch blijven we plannen opstellen om de werkelijkheid naar onze hand te zetten. De NBA deed dat in 2009, 2011, 2014 en 2017, met de bedoeling de auditsector te hervormen. Allemaal voorstellen met een Groots en Aansprekend Doel, voorzien van een Overtuigende en Doordachte Aanpak om dat doel te bereiken. Feitelijk onbegonnen werk, zeker vanuit het perspectief van een beroepsorganisatie die nauwelijks iets te vertellen heeft over de betrokken auditkantoren. Toch moet ik - aan het eind van de rit en aan de vooravond van de finale rapportage van de kwartiermakers - concluderen dat er best veel is veranderd. Ten goede, wel te verstaan. Dat uit zich in positieve opinies van de toezichthouder en de kwartiermakers, en in politici die zich onlangs zorgen maakten of de sector het wel allemaal voor elkaar kreeg. Dat was tien jaar geleden toch echt anders.
Wat verklaart nu deze verandering en waarom heeft het ondanks alle inspanningen zo lang geduurd voordat er beweging ontstond? Naar mijn mening heeft dat te maken met de acceptatie door het beroep dat er sprake is van een nieuwe realiteit. Wanneer ontkenning plaats maakt voor aanvaarding, pas dan opent zich de weg naar anders dóen. In het geval van de audit hervorming accepteerde de sector pas in 2014 - mede onder druk van politiek en media - de norm die de AFM hanteerde. En de echte beweging voorwaarts kwam tot stand in 2020, toen er een hervormingsagenda werd opgesteld die parallel liep met de - eveneens door de politiek voorgeschreven - agenda van de kwartiermakers.
Je zou het kunnen vergelijken met een rouwproces, in dit geval om het verlies van zelfbeschikking. Eerst moet een aantal stadia worden doorlopen - ontkenning, woede, berusting - voordat er sprake is van acceptatie. Pas dan ontstaat er een volwassen verstandhouding met de nieuwe maatschappelijke werkelijkheid.
De laatste bijeenkomst tijdens de BusySeasonTalks-finale ging over spiritualiteit. 'Zuidas-dominee' Ruben van Zwieten gaf aan dat het mis gaat als werk volledig in het teken staat van het resultaat en niet gericht is op contact en relaties. "De vraag is namelijk altijd: Voor wie doe je het?" Om werk en leven zinvol te maken moest je volgens hem vooral luisteren naar verhalen. Hetgeen panellid Arnout van Kempen bracht op Spiderman, de Amerikaanse superheld die over een geheime kracht beschikte. "Dat hebben accountants ook. Anderen worden namelijk vertrouwd door het simpele feit dat een accountant erbij is betrokken."
Van belang is de vraag of de vertrouwenwekkende kracht van accountants bestand is tegen de AI-revolutie. En of we ons de urgentie van die vraag realiseren. In de volgende BST-finale moeten we beide bijeenkomsten maar combineren. Als ons die tijd tenminste nog is gegund…