Accountants hebben behoefte aan ontwikkeling en maatschappelijke relevantie en willen minder voorschriften en protocollen. Maar ze kunnen niet goed aangeven hoe dat te realiseren. Dus gaat de NBA ze daarbij helpen, aldus Berry Wammes.

Discussie Column 10 november 2023

Over cultuur en het nut van vloeren schrobben

All Blacks, zo noemen de Nieuw Zeelanders hun nationale rugbyteam. Het is een naam die met trots wordt gedragen, een titel die staat voor decennialang presteren op wereldniveau. De All Blacks onderscheiden zich door een sterke cultuur. Elke wedstrijd, ook de gewonnen finale van de World Cup, wordt nabesproken in de kleedkamer. Wat ging er goed en vooral, wat kan er beter. Want het kan altijd beter. Leren en beter worden is de rode draad in alles wat het team doet en daarbij past een houding van bescheidenheid. Dus schrobben de leden van het team na elke wedstrijd zelf de vloer van hun kleedkamer. Om je te blijven realiseren dat je nergens te goed voor bent.

De cultuur van de All Blacks vormde een bron van inspiratie voor Jumbo-Visma, inmiddels één van de meest succesvolle wielerploegen ter wereld. De teamleiding maakte cultuur en mindset tot dé motor achter de vele overwinningen, in het besef dat er op fysiek niveau nauwelijks winst te behalen viel. Dus ook bij Jumbo-Visma werd voortdurend leren en ontwikkelen de rode draad, waarbij de eigen prestatie volledig in dienst werd gesteld van het team en de teamdoelstelling. Een niet te onderschatten verandering van mindset, want elke wielrenner wil in zijn/haar hart niets liever dan zelf winnen.

Zo'n verandering van mindset vergt permanente training, benadrukt veelgeprezen voetbalcoach Sarina Wiegman.  "Er gebeurt zo veel in je brein. Dat stuurt alles aan. Dit kun je trainen, net zoals je een schot op doel traint. Mentale training zou altijd onderdeel van het programma moeten zijn."

Ook in onze sector vormen cultuur en gedrag een belangrijk thema. Althans, publiekelijk wordt dat door iedereen zo beleden, binnenskamers hoor ik nogal eens andere geluiden. Uitspraken als - ik verzin ze niet -"we zijn er al een paar jaar mee bezig, dus het is wel een keer goed geweest", of "uiteindelijk moet de schoorsteen wel roken" reduceren cultuur en gedrag tot een luxethema, waar we in principe ook zonder zouden kunnen. Terwijl het steeds meer dé voorwaarde is voor soepel opererende teams die in staat zijn vruchtbare relaties te ontwikkelen in een snel veranderende omgeving. En - bij het ontbreken van gerichte aandacht ervoor - de grondoorzaak is van falen en misstanden. In die gevallen rookt de schoorsteen helemaal niet meer.

Het is precies om die reden dat de NBA cultuur en gedrag heeft bestempeld tot strategisch programma. Technische kennis en vaardigheden blijven belangrijk, maar zijn niet de bepalende factoren voor de aantrekkelijkheid en relevantie van ons beroep. Betekent dat nu dat de beroepsorganisatie de praktijk gaat voorschrijven hoe de organisatiecultuur eruit moet zien? Zeker niet. Ook bij Jumbo-Visma bepalen de renners hun eigen doelen, zìj moeten erin geloven, zìj moeten het doen. "Wij dringen hen niks op, elke keuze is vrijwillig" aldus ploegleider Merijn Zeeman. De sleutel zit vervolgens in het proces, de interactie, samen evalueren, reflecteren en analyseren. Het woord 'controleren' komt in het woordenboek van Jumbo-Visma niet voor.

Het lijkt een benadering waar ook de accountancysector aan toe is. In het recent gepubliceerde waardenonderzoek geven de bijna tweeduizend respondenten blijk van een sterke behoefte aan meer maatschappelijke relevantie (de doelen), meer aandacht voor leren en ontwikkeling en minder voorschriften en protocollen. Tegelijkertijd komt er een belangrijke 'maar' naar voren. Accountants blijken niet goed te kunnen aangeven hoe ze dat willen realiseren. Precies op het cruciale punt van het proces, de interactie met de omgeving, laten de respondenten invulling achterwege. Niet verwonderlijk voor een rationele en resultaatgerichte beroepsgroep, maar wel belemmerend bij het realiseren van meer maatschappelijke relevantie. Want wie geen goed gesprek kan voeren, wordt niet gehoord en hoort ook niet wat de ander zegt.

Dus gaat de NBA leden helpen om betere invulling te geven aan het proces van leren en ontwikkelen, van samenwerken en interactie. Dat is overigens geen verantwoordelijkheid die louter bij de individuele beroepsbeoefenaar ligt. Met name leidinggevenden en bestuurders hebben een belangrijke rol om hun ontwikkeling te begeleiden, te zorgen voor heldere en consistente sturing, en een veilige omgeving waar iedereen dilemma's op tafel kan leggen en bespreken. Dat vergt overigens ook aandacht van leidinggevenden en bestuurders voor hun eigen ontwikkelproces. Een verantwoordelijkheid die in het licht van de examenfraude des te nijpender is geworden.

Volgens velen gaat het de goede kant op met de intrinsieke motivatie van de sector en research lijkt dat te bevestigen. De examenfraude voedt echter opnieuw de twijfel. Maar dat het beter kan en moet, daar zal iedereen het over eens zijn. Want ook accountants moeten de vloer blijven schrobben.