Duurzaamheidsinformatie moet niet alleen juist en volledig zijn, maar ook een gebalanceerd beeld geven van de prestaties van een bedrijf op duurzaamheidsvlak. Dus moeten accountants zich bekwamen in het ontdekken van greenwashing, aldus Wim Bartels.

Discussie Column 10 oktober 2023

Alweer fraude

Afgelopen weken was ik bij enkele bijeenkomsten van accountants, onder andere bij de opening van het lichte en ruime nieuwe NBA-kantoor. En daar was het weer: de steeds terugkomende discussie over de rol van de accountant bij fraude en haar/zijn eigen integriteit. 

Inmiddels zijn de verschillende gezichtspunten meer dan duidelijk en komt het debat - of beter: de weg vooruit - niet echt verder. Maar er komt nu een nieuwe dimensie bij: De gevallen die we met name in de wereld van duurzaamheidsverslaggeving tegenkomen van een te positieve voorstelling van zaken, greenwashing genoemd. 

Hier wordt het interessant, want wat is daar nu precies de rol van de accountant? In de concept ISSA5000, de aankomende standaard voor sustainability assurance, wordt alleen gesproken over "fraud or error" en niet over de smaak er tussen in. Bij greenwashing is er niet per definitie sprake van fraude in de zin zoals we die in wetboeken kennen. En het is ook geen fout. Ik hoor u denken "nou, als je het te positief voorstelt, is dat gewoon fout en moet dat gecorrigeerd worden". Natuurlijk, als de informatie niet klopt met de onderbouwing is het een fout en moet deze gecorrigeerd. Als het bedrijf dat bewust doet om ook nog een voordeel te behalen, komen we bij fraude. Maar dat is niet het geval bij greenwashing: het wordt niet onjuist voorgesteld, het is alleen niet neutraal en meestal betekent dat 'te positief' – er zijn weinig bedrijven die zichzelf te kort doen in hun externe communicatie.

Laten we eens een voorbeeld nemen. Een bedrijf laat drie jaar op rij een daling in haar afvalcijfers zien van tien procent. Daar kan het bedrijf op verschillende manieren over rapporteren, bijvoorbeeld door:

1. Op de pagina met kerncijfers de data over de jaren op te nemen.
2. Op diezelfde pagina deze prestatie uit te lichten met de toelichting "al drie jaar op rij een daling in afvalcijfers".
3. In het hoofdstuk over afval op te nemen "tTrots op onze dubbelcijferige daling in afval over meerdere jaren". 

Alle drie de uitspraken zijn op zichzelf juist, maar kunnen een heel verschillende indruk bij de lezer achterlaten of een heel andere boodschap geven. Ik heb het nog maar niet over de bijpassende foto's. Voor u denkt dat dit wel heel ver gaat: Welk beeld heeft u van het nieuwe NBA-kantoor dat ik in de eerste zin beschreef?

Wat kunt u nu als accountant? U kunt toch niet zeggen dat de gemaakte keuze tot onjuiste informatie leidt. U voelt ook wel aan dat het van 1 naar 2 en 3 wel positiever wordt voorgesteld – maar fout is het niet. Dus wat te doen?

Hier komt een belangrijke rol voor de accountant rondom duurzaamheidsinformatie: Het moet niet alleen juist en volledig zijn, het moet ook een gebalanceerd beeld geven van de prestaties en toekomst van het bedrijf op duurzaamheidsvlak. Balans is een van de belangrijkste principes voor duurzaamheidsverslaggeving, waar de afgelopen decennia eerlijk gezegd nog wel eens is geprobeerd de hand mee te lichten. Dat moeten we in de toekomst uiteraard voorkomen, want een gebruiker mag niet op het verkeerde been worden gezet door beïnvloeding via de toon en presentatie van het verslag. 

Het lastige is dat voor greenwashing je meestal niet de vinger kunt leggen op één uitspraak waar het overduidelijk is. Het is een subtiele 'toon van het verslag' die heeft te maken met de gekozen woorden en de verdere presentatie van het verslag. We zullen als accountants ons dus verder moeten bekwamen in het ontdekken van dergelijke praktijken én de manier ontwikkelen om met de gecontroleerde het juiste gesprek er over aan te gaan. We kunnen niet leunen op de wet of de regels, want zoals gezegd: fout is het niet wat er staat. Het zullen dus andere gesprekstechnieken moeten worden. En we zullen in voorkomende gevallen moeten leren hoe we dan de rug recht kunnen houden.

De (wereldwijde) ISSA5000 standaard zal wat mij betreft niet compleet zijn als de aanpak van greenwashing niet wordt besproken en ingevuld. Als u het met mij eens (en ook als u het oneens bent): Er kan tot 1 december worden gereageerd op het voorliggende concept. 

En verder hoop ik dat de NBA in haar onlangs opgestarte cultuurprogramma niet alleen aandacht besteedt aan de eigen integriteit en fraude in financiële audit, maar ook aan de houding die we aannemen ten opzichte van greenwashing. We hebben een belangrijke taak te vervullen. En we mogen weer nadenken.