Hoe klimaatrisico's van invloed zijn op de onderneming en haar verslaggeving, is een vraag die volgens Arjan Brouwer bij iedere jaarrekeningcontrole gesteld moet worden, als onderdeel van de risico-inschatting.

Discussie Column 02 september 2022

Niet cool?

"Ja lekker, maar het was wel erg warm." Dat was volgens mij het antwoord dat ik van bijna iedereen kreeg, op de vraag hoe de vakantie was geweest. Behalve misschien van een collega die naar IJsland ging.

Ook ik heb vorige maand genoten van een vakantie. De bestemming was Toscane. Hoe het was? Leuk en mooi. Maar warm zeg! Nu is dat niet zo erg, als je je niet te druk maakt en op de camping in het zwembad ligt. De kinderen enthousiast maken voor een bezoek aan zo'n mooi Toscaans plaatsje levert al wat meer uitdagingen op. "Nee, niet cool", aldus mijn oudste zoon. En bij thuiskomst bleek een deel van de planten in de tuin het niet te hebben overleefd. Klein leed.

Laten we hopen dat het volgend jaar wat minder warm is in de zomer, want dit was natuurlijk wel erg extreem. Bosbranden in Zuid-Europa, opdrogende meren in Noord-Italië, een drooggevallen Loire, het waterpeil in de Rijn dat het niveau van een kinderbadje benadert, drinkwaterschaarste en een beregeningsverbod in Nederland, mislukte oogsten. Het moet niet gekker worden! En dan hebben we het nog niet eens over de impact op onze kwetsbare natuur. Een pessimist zal zeggen dat hoop uitgestelde teleurstelling is, maar wat is nu de kans dat het volgend jaar weer zo extreem zal zijn? Natuurlijk, de zomers van 2018 en 2019 waren ook erg droog, maar de zomers van 2020 en 2021 waren dan toch weer aan de natte kant.

Ik hoop eigenlijk maar één ding en dat is dat we de ontkenningsfase inmiddels wel voorbij zijn en begrijpen dat er meer nodig is dan hoop, om erger in de toekomst te voorkomen. Ondernemingen spelen daarin een belangrijke rol. En niet alleen dat, ze zullen ook nu al moeten zorgen dat ze zich aanpassen aan de huidige realiteit. Doorgaan op dezelfde voet als de afgelopen decennia is voor veel bedrijven geen optie. Niet alleen met het oog op de leefbaarheid van onze planeet op langere termijn, maar ook ten behoeve van de onderneming op kortere termijn. Wat betekent het als je met grote regelmaat te maken krijgt met extreme droogte? Wat betekent het als je een deel van het jaar niet of nauwelijks gebruik kunt maken van binnenvaartroutes? Wat betekent het als bosbranden in bepaalde gebieden frequenter voorkomen? En in andere perioden van het jaar orkanen, extreme regenval en overstromingen? Wat betekent het als energieprijzen hoog blijven, al dan niet door beprijzing vanuit overheden?

Ik heb daarover steeds vaker gesprekken met ondernemingen, accountants en stakeholders. Vanuit mijn vakgebied komt dan ook al snel het gesprek over de Corporate Sustainability Reporting Directive op tafel. Afhankelijk van de onderneming zal vanaf 2024 of 2025 veel informatie verschaft moeten gaan worden over duurzaamheidsrisico's, -beleid, -doelstellingen en -prestaties. Maar als je kijkt naar verslaggeving, dan is wachten tot dan geen optie. Draft European Sustainability Reporting Standard (ESRS) 1, par. 137 zegt over duurzaamheidsverslaggeving het volgende: "Financial data and assumptions presented in the sustainability report shall be consistent with the corresponding financial data and assumptions included in the undertaking's financial statements". Maar nu geldt natuurlijk ook al het omgekeerde. De informatie in de jaarrekening, inclusief alle veronderstellingen en toelichtingen, moet de impact van klimaatverandering op de onderneming adequaat weergeven. Denk hierbij aan de waardering van activa en bijbehorende langjarige kasstroomprognoses, of de inschatting van de levensduur van activa. Is de beste inschatting echt nog dat energie niet zwaarder beprijst zal worden in de toekomst, of dat geen grotere investeringen nodig zijn om het bedrijfsmodel aan te passen aan nieuwe eisen of noodzaak? Hoe lang worden activa die voor veel uitstoot zorgen of fossiele brandstof gebruiken, produceren, bewerken of transporteren nog gebruikt?

Ik zie dat ondernemingen en accountants worstelen met deze vragen en jaarrekeningen hier vaak stil over zijn. Niet omdat ondernemingen de impact van klimaatverandering ontkennen, maar vooral omdat het zo lastig is om de concrete doorvertaling te maken naar de impact op kasstromen, levensduur en waarde van activa of verplichtingen. Niemand weet hoe de komende decennia er exact uit zullen zien en welke technologische oplossingen de verduurzaming mogelijk kunnen versnellen. Maar niets doen is geen optie. Vanuit het perspectief van de accountant kun je natuurlijk stellen dat een oordeelonthouding altijd mogelijk is als je het echt niet weet. Maar over het algemeen is het zo goed mogelijk inschatten van effecten, het expliciet maken van veronderstellingen en scenario's en het transparant rapporteren daarover het juiste antwoord op onzekerheden zoals deze. En dan is het nog steeds goed mogelijk om te komen tot een jaarrekening die een getrouw beeld geeft van de situatie en onzekerheden. In feite niet anders dan wat in 2020 en 2021 werd gevraagd met het oog op Covid-19 en dit jaar ook wordt gevraagd met het oog op de situatie in Oekraïne.

De nieuwe COS 315R, die vanaf dit jaar wordt toegepast, laat ook zien dat de accountant hier niet omheen kan in de controle. COS 315R (par 12f en A7) gaat in op inherente risicofactoren die de vatbaarheid voor afwijkingen beïnvloeden: complexiteit, subjectiviteit, wijzigingen, onzekerheid en vatbaarheid voor tendentie bij het management of andere frauderisicofactoren. Als klimaatrisico's en gerelateerde (overheids)maatregelen een (belangrijke) impact hebben op de activiteiten van een onderneming, dan worden al snel vier van de vijf risicofactoren geraakt. Er is sprake van belangrijke veranderingen, het is complex met behoorlijk veel onzekerheid en subjectiviteit. Dat betekent dus dat dit specifieke aandacht vraagt bij de controle van de jaarrekening.

De vraag of en hoe klimaatrisico's van invloed zijn op de onderneming en haar verslaggeving zal naar mijn mening dan ook bij iedere jaarrekeningcontrole gesteld moeten worden als onderdeel van de risico-inschatting. Dat beperkt zich niet tot bedrijven in de (fossiele) energiesector of zware industrie. Scheepvaart, transport, toerisme, visserij, landbouw, vastgoed, (schade)verzekeringen; de directe of indirecte effecten van klimaatverandering kunnen vele sectoren raken.

Een indringend gesprek met het management van een onderneming over klimaatrisico's, de impact daarvan op het bedrijfsmodel en de financiële implicaties, inclusief de doorvertaling daarvan naar de jaarrekening. Daarmee kun je als accountant niet alleen bijdragen aan goede verslaggeving, maar ook aan bewustwording bij ondernemingen en het versneld 'opharden' van soms vage voornemens. En dat is eigenlijk best wel cool.