Nederlanders schiepen Nederland door de natuur te overwinnen en haar dienstbaar te maken, productief. Hoe anders is Noorwegen, mijmert Arnout van Kempen tijdens zijn vakantie.
Discussie ColumnNoorse mijmeringen
Wie in Nederland is opgegroeid kan nauwelijks de uitspraak gemist hebben: 'God schiep de wereld en de Nederlanders schiepen Nederland.'
Historisch gezien is het gebied dat we nu kennen als Vlaanderen en Nederland in allerlei opzichten bijzonder. Veel van de gebieden die nu deze landen vormen, werden in de expansie van het Bourgondische hertogdom toegevoegd aan deze staat binnen het Franse koninkrijk en vielen tegelijk onder het 'Duitse' keizerrijk. Samen met de Noord-Italiaanse regio behoorde Vlaanderen, en later ook wat nu Nederland is, tot de economische supermachten van hun tijd. Maar minstens zo interessant is dat de puissant rijke wevers-, handels- en bankensteden van Vlaanderen letterlijk en figuurlijk polderaars waren. Een vaardigheid die ze na de exodus richting Amsterdam meenamen naar het noorden. De hele Noordzeekust, van pakweg Calais tot Delfzijl, is door de bewoners in de loop der eeuwen met allerlei hulpmiddelen drooggelegd, gewonnen op de zee, de rivieren, de natuur.
Geheel onwetenschappelijk durf ik de stelling wel aan dat het denken, de cultuur, van ons deel van Europa, zeg maar de Lage Landen, voor een groot deel gevormd is door onze steeds weer winnende strijd tegen de natuur. Wij hebben nooit geleerd te leven met de natuur, maar haar onderworpen en dienstbaar gemaakt. Want laten we daar geen flauwekul over vertellen aan elkaar:
Natuur is voor tevredenen of legen.
En dan: wat is natuur nog in dit land?
Een stukje bos, ter grootte van een krant,
Een heuvel met wat villaatjes ertegen.
(J.C. Bloem)
Zonder me verder te willen uitspreken over boerenprotesten, stikstofreductiekaartjes, Natura 2000-lappendekens of de korenwolf: We hebben in Nederland natuur gereduceerd tot een aangeharkt stukje bijzaak. Leuk om op zondag na de kerk, op zaterdag na de synagoge of op vrijdag na de moskee doorheen te wandelen over aangelegde paden, elkaar met verraste kreetjes wijzend op een eekhoorn of een konijn. Maar verder is 'natuur' vooral een fenomeen uit de typologie van Starreveld: 'agrarische en extractieve bedrijven'. Nederlanders schiepen Nederland door de natuur te overwinnen en te onderwerpen en haar dienstbaar te maken, productief. En geen stikstofreductieplan, klimaatreddingsactie of ESG-rapportage met accountantsverklaring gaat daar iets significants aan veranderen. (Oh nee? Nee. Kom over een jaar of twintig, dertig maar aan mijn sterfbed vertellen dat ik gelijk had, maar hierin ga ik gelijk krijgen.)
Hoe anders is Noorwegen. Ik ben hier nu voor de tweede keer vanwege vakantie (net als meer en meer Nederlanders, heb ik de indruk). Natuur is hier niet iets dat overwonnen is, dienstbaar gemaakt. Je zou kunnen zeggen dat de Noren een vreedzame coëxistentie hebben ontwikkeld met de natuur. Technisch doen de Noren met tunnels, wat wij met dijken en kanalen doen: Het hele land is inmiddels ondertunneld, de meest onbereikbare locaties zijn bereikbaar gemaakt. Maar waar onze dijken en kanalen het land hebben gevormd, hervormd, gemaakt, zijn de tunnels van Noorwegen haast onzichtbaar en zonder echte invloed op het land. De Noren hebben net als de Nederlanders hun land comfortabel, leefbaar, prettig weten te maken. Maar de essentie van het land is daarbij intact gebleven. De hele cultuur ademt dat. Niet zo gek, want zoals Nederlandse kinderen al in de zand- en waterbak leren kanaaltjes en dijkjes te maken, zo leren Noorse kinderen al van jongs af te leven met en in de natuur.
Voor een Nederlander die hier rondreist, is Noorwegen ongelofelijk indrukwekkend. Als je, zoals ik, de zomer een voorafbeelding van de hel vindt, dan is het Noorse weer daar nog een fijne aanvulling op, want een hittegolf van twintig graden en een hele dag zonder neerslag is hier eerder uitzondering dan regel. Maar het meest indrukwekkende vind ik de realisatie van het totale verschil in onze culturen, die naar mijn overtuiging stoelt op de totaal verschillende manier waarop we met de natuur om zijn gegaan.
(Ja, ja, volgende keer schrijf ik weer over accountants en diversiteit. Maar in Noorwegen is dat ver weg. Heel ver weg.)