Een accountant kan nog wel eens in verhitte discussies terechtkomen en weerstand ervaren. Dat geldt niet alleen bij controleopdrachten, maar soms ook bij sectorbrede discussies, meent Arjan Brouwer.

Discussie Column 31 augustus 2021

Olifantshuid

Accountants hebben een maatschappelijk relevante rol en zijn op verschillende manieren van toegevoegde waarde voor de maatschappij. Het zekerheid verschaffen aan gebruikers van informatie dat die informatie een getrouw beeld geeft, is een belangrijke functie. Het identificeren en laten corrigeren van afwijkingen in die informatie als gevolg van fraude of fouten is daar onderdeel van. Een minstens even belangrijke functie is het bijdragen aan de verbetering van processen, systemen en interne controles van organisaties, zodat fouten en fraudes zoveel mogelijk worden voorkomen. Bijvoorbeeld door eisen te stellen aan de frauderisico-analyses, risicomanagement en interne beheersing van de organisatie zelf. Door daar een kritische en volhardende rol te vervullen kan de accountant maatschappelijk misschien wel van meer toegevoegde waarde zijn, dan via de gegevensgerichte werkzaamheden die tijdens de jaarrekeningcontrole worden uitgevoerd.

Om die kritische en volhardende rol te vervullen moet een accountant stevig in de schoenen staan, want het kost soms behoorlijk wat overtuigingskracht om relevante personen binnen de gecontroleerde organisatie het belang en nut van bepaalde processen en interne controles te laten inzien. Het is niet altijd makkelijk om die discussies te voeren, maar wel in het maatschappelijk belang dat accountants dat doen.

Veel accountants zullen het wel eens hebben meegemaakt. Tijdens de controle identificeer je gebieden waar de interne beheersing onvoldoende effectief is, of aan effectiviteit kan winnen. Je benoemt in de management letter een aantal concrete verbeteringen die de organisatie naar jouw mening zou kunnen of moeten doorvoeren. Bijvoorbeeld om frauderisico’s effectiever te mitigeren. Je denkt zelf dat je de organisatie op die manier ook echt verder kunt helpen en bent eigenlijk best tevreden over hoe je het maatschappelijk belang dient en tegelijkertijd de gecontroleerde organisatie helpt verbeteren.

Maar in plaats van dat je wordt bedankt voor deze nuttige suggestie en de organisatie de voorgestelde verbeteringen doorvoert, ervaar je alleen maar weerstand. Men ziet het nut van de suggestie niet, is niet van plan om er iets mee te doen en een aantal krachttermen vliegt over tafel. Je vraagt je vertwijfeld af wat er nu is gebeurd. Het was toch echt een goed idee, waar de organisatie baat bij zou hebben. En het beter mitigeren van frauderisico’s is toch in ieders belang?

Hetzelfde kan gebeuren als je constateert dat de jaarrekening niet aan de vereisten van de verslaggevingsstandaarden voldoet en aangeeft op welke punten deze gecorrigeerd moet worden, voordat een goedkeurende verklaring kan worden verstrekt. Zowel transacties als verslaggevingsregels kunnen complex zijn en de organisatie heeft dit naar beste eer en geweten in de jaarrekening verwerkt. Vervolgens komt de accountant met correcties die leiden tot een verwerking in de jaarrekening die de organisatie niet had zien aankomen en niet kan of wil begrijpen. Ook in die situatie kan de accountant nog wel eens in verhitte discussies belanden. Het kan zelfs voelen als intimidatie, wat in de VGBA wordt benoemd als een bedreiging voor het houden aan de fundamentele beginselen.

Ja, als accountant moet je soms een dikke huid hebben. Een olifantshuid, zou je kunnen zeggen.

Mijn oplossing in dergelijke situaties is nog wel eens om het dan nog een keer uit te leggen. BW X en IAS Y, implementation guidance Z, etcetera etcetera. Heel soms helpt dat, maar guess what? Meestal niet. Door in te gaan op de achtergrond en logica van de regels worden al iets meer mensen overtuigd. Maar er zijn toch nog veel gevallen waar de weerstand blijft bestaan. Het omgaan met dergelijke weerstand is niet altijd makkelijk. De eerste reflex kan zijn om het buiten jezelf te zoeken. De andere persoon is gewoon onaardig, defensief, heeft een dubbele agenda, wil zijn straatje schoonvegen of is niet geïnteresseerd in echte verbetering. Dat zou soms waar kunnen zijn, maar in veel gevallen waarschijnlijk niet. En het zijn gedachten die je niet verder helpen bij het komen tot een oplossing.

Wat dan wel? Ik besprak dit recent met iemand die me wees op een quote van voormalig Amerikaans president Theodore Roosevelt: "People don't care how much you know, until they know how much you care."

Ik denk dat dit de kern in veel gevallen raakt en het belang onderstreept van het opbouwen van een goede relatie met de cliënt. De accountant als kritische vriend die de organisatie een spiegel voorhoudt, ervoor zorgt dat ze in control is en relevante en betrouwbare informatie verschaft aan haar stakeholders. Niet alleen omdat dat van belang is voor die stakeholders, maar ook omdat dat van belang is voor de organisatie zelf. Als de organisatie vertrouwt dat de accountant die rol vervult, zal weerstand vaak sneller verdwijnen, zodat een constructieve dialoog kan ontstaan. En andersom geldt dat natuurlijk ook.

Als het gaat om sectorbrede vraagstukken is dit ook van belang. Ook in die discussies voel ik veel wantrouwen, waarbij betrokken personen of partijen er lang niet altijd in lijken te geloven dat voorstellen worden gedaan met de intentie om de kwaliteit van de accountantscontrole echt naar een hoger niveau te tillen. Hierdoor ontstaat in veel gevallen geen echte dialoog en blijft weerstand bestaan. Het zorgt er ook voor dat veel personen en partijen zich niet eens in de dialoog mengen, of hun echte standpunten niet delen omdat ze weten dat die vanwege hun rol toch al met wantrouwen zullen worden ontvangen door bepaalde actoren in de discussie. Dat is jammer. Want alleen als we in staat zijn om op basis van vertrouwen samen een constructieve dialoog te voeren, komen we verder.