Het kantoor van de Landsadvocaat is niet alleen slachtoffer, maar draagt ook verantwoordelijkheid voor de fraude door notaris Oranje, menen Marcel Pheijffer en Jeroen Princen*.

Discussie Column 27 mei 2021

Fraude bij Pels Rijcken: de onderste steen moet boven

"Pels Rijcken is slachtoffer geworden van fraude door haar voormalig notaris Frank Oranje. Onderzoek naar de jegens hem gerezen verdenkingen wijst uit dat hij in drie dossiers jarenlang substantiële bedragen heeft onttrokken en overgeboekt naar rekeningen buiten Pels Rijcken." Aldus een nieuwsbericht van 2 maart 2021 op de website van het kantoor van de Landsadvocaat. Het zou gaan om overboekingen "over een periode van vele jaren" van gelden die Oranje "via omwegen naar privérekeningen heeft gesluisd". In het nieuwsbericht staat ook dat het kantoor een extern onderzoek (door Deloitte Forensic & Dispute Service) heeft laten instellen "om de onderste steen boven te krijgen".

Achtergrondartikel

Over de fraude is in de media, waaronder deze website, uitvoerig bericht. Ondergetekenden schreven op verzoek van de redactie van het Nederlands Juristenblad een artikel over de fraudekwestie. Daarin bespreken we onder meer de vraag of er sprake is van een geraffineerde fraude, zoals Pels Rijcken in haar nieuwsbericht stelt en of het wel terecht is dat het kantoor van de Landsadvocaat zich vooral als slachtoffer afficheert. In het artikel gaan wij ook in op de rol van de accountant en stellen de vraag aan de orde of deze is misleid of zich heeft laten misleiden.

Op deze plaats beperken we ons tot enkele punten. Daarbij merken we op, dat het NJB-artikel aan Pels Rijcken is voorgelegd ter correctie op feitelijke onjuistheden. De reactie van Pels Rijcken is aan het eind van ons artikel opgenomen; Pels Rijcken heeft geen additionele informatie verstrekt.

Drie fraudes

In de dagen na het nieuwsbericht van Pels Rijcken verschenen diverse artikelen in de media waarin de fraude wordt beschreven. Het gaat om: (1) de massaclaim Converium, waarbij negen miljoen euro zou zijn verduisterd; (2) de casus World Online, waarbij Oranje zich een rentevoordeel van 'enkele tonnen' zou hebben toegeëigend; en (3) de afwikkeling van de Attero-transactie, waarbij het om circa 55.000 euro zou gaan.

De tweede casus is het meest treffende voorbeeld van een simpele fraude: de notaris eigende zich een rentevoordeel toe, dat hij kon behalen met onder zijn beheer staande gelden. De daarover ontvangen rente betaalde hij niet (geheel) uit aan de rechthebbenden. Daar is niets geraffineerds aan. De regelgeving is immers volstrekt helder: de notaris dient alle op dergelijke gelden ontvangen rente uit te betalen. Wat zowel in het kader van in- als externe controle makkelijk te controleren is.

Niet louter slachtoffer

De Converium-casus - waarin voor ruim negen miljoen euro zou zijn gefraudeerd - laat zich niet kort en eenvoudig beschrijven. Wij verwijzen daarvoor dan ook primair naar het NJB-artikel, waarin onder meer wordt ingegaan op derdengeldrekeningen van de notaris en de in de casus gebruikte Escrow-rekeningen. In het artikel wordt ook verwezen naar de relevante regelgeving in de notariële praktijk. Voorts beschrijven wij het proces van uitbetaling van de claimgelden; uit door ons beoordeelde en beschreven openbare contractstukken blijkt overigens niet dat de notaris een rol had bij de uitbetaling van gelden aan belanghebbenden.

Op deze plek houden we het erbij dat de wijze waarop de afwikkeling van een massaclaim was opgezet en vormgegeven, false by design was en diverse (fraude)risico's kende. Zo is niet duidelijk waarom het nodig was dat Oranje reeds aangenomen werk als notaris bij Pels Rijcken later heeft ondergebracht in een aparte stichting; dit met behulp van (ex-)collega's van Pels Rijcken. Daardoor is ook niet duidelijk of de Converium-gelden zijn vermeld in de - door een accountant te controleren - jaarlijkse opgave van de notariële derdenrekening(en) in de jaarrekening van Pels Rijcken en in de periodieke opgave daarvan aan toezichthouder BFT (Bureau Financieel Toezicht).

De (fraude)risico's konden zich uiteindelijk manifesteren, omdat de interne beheersingsmaatregelen van Pels Rijcken tekortschoten. Die zijn inmiddels, mede op basis van het onderzoek van Deloitte Forensic & Dispute Services, aangescherpt. Maar tot dat gebeurde, stond de deur bij Pels Rijcken zodanig open dat de notaris kon frauderen. Dat maakt naar onze mening dat Pels Rijcken niet louter slachtoffer is, maar ook verantwoordelijkheid draagt voor de fraude.

Rol van de accountant

Mazars was in de periode van de fraude accountant van Pels Rijcken. Maar het accountantskantoor was ook de accountant van de stichting, opgericht om te zorgen dat het geld van een omvangrijke massaclaim de rechthebbenden zou bereiken.
De accountant vervult een belangrijke rol bij de verantwoording over en de controle van zowel de derdenrekening als de opgave van het privévermogen van notarissen. Er lopen nog diverse onderzoeken naar de door de notaris gepleegde fraude. Een belangrijke vraag daarbij is of de accountant door de notaris om de tuin is geleid, of dat deze zich om de tuin heeft laten leiden. Ook ten aanzien van deze vraag moet de onderste steen nog boven komen.

Overigens verleende de frauderende notaris ook diensten aan andere claimstichtingen. Bestuurders daarvan zijn telkens onder meer oud-partners van Pels Rijcken en Mazars. Ook dat is wat ons betreft false by design: in een 'ons kent ons sfeer' is goed toezichthouden lang niet altijd vanzelfsprekend.

* Jeroen Princen is advocaat en partner bij DVDW Advocaten.

• NJB - Fraude bij Pels Rijcken