Margreeth Kloppenburg pleit voor 'gekke mieren' binnen het accountantsberoep, die op zoek gaan naar nieuwe wegen.
Discussie ColumnOver anarchisme, rebellie en een gekke mier
De afgelopen jaren - pre-coronatijd - heb ik veel lezingen verzorgd naar aanleiding van Artikel 5, de beroepseer van de accountant. Bij accountantskantoren, bij studieverenigingen, binnen opleidingen, van Algemene Rekenkamer tot de AFM. Mijn openingssheet was doorgaans hetzelfde: een natuurfoto van een groep mieren die met elkaar een aantal knalgroene zaden in de lucht weet te houden door samen te werken.
Daarbij was mijn openingsvraag (les 1 uit 'presenteren kun je leren'’, betrek de zaal bij je onderwerp): wat zien we hier en waarom doet mij dit aan accountants denken? De antwoorden waren vaak voor iedereen herkenbaar: harde werkers, waterdragers, consciëntieus, sociaal, irritant, controlefreakjes en ook wat diepgaander: we houden met elkaar een staketsel in de lucht wat complex en kwetsbaar is. Kortom, lekker meteen een goed gesprek.
Recent stuitte ik op een video uitgezonden door Brainwash met een verhaal van boswachter Arjan Postma. Hij gaat in zijn enthousiaste bijdrage nog veel dieper in op de wereld van de mier. En wat mij daarin erg aanspreekt is zijn verhaal over 'de gekke mier'. Deze mier (ze zijn schaars) is er eentje met een licht anarchistische inslag. Hij (of zij!) treedt op wanneer bijvoorbeeld een geurspoor dat de kolonie aan het volgen is, wreed doorbroken wordt. Vrijwel alle mieren raken dan in paniek, of vallen stil, behalve deze gekke mier. Want die gaat op onderzoek uit, herstelt het geurspoor of vindt in het allerbeste geval bijvoorbeeld een nieuwe suikerpot. De gekke mier is dan ook van levensbelang voor de kolonie. Dankzij zijn inventiviteit en anarchistische, rebelse inslag ontstaan er nieuwe wegen.
Dit rijmt in mijn hoofd dan weer mooi met de titel van het interview dat ik had in 2017 met Thijs Smit, Chief Audit Executive van SHV. Ik sprak met hem over of hij zijn vak als eervol beschouwt; de standaard openingsvraag in mijn interviews met accountants toen ter voorbereiding op het boek. Daarop vertelde hij over zijn jeugd in het arme deel van Oost-Groningen, Finsterwolde. Groningers en historici onder ons weten nu dat Finsterwolde lang een glorieuze rol in de wereldgeschiedenis speelde met een heuse communistische partij in de gemeente. Hij vertelde dat hij in zijn werkzame leven, onder meer bij Ahold waar hij het bestaan van side letters meldde bij de externe accountant, twee waarden hoog heeft willen houden: zijn rechtvaardigheidsgevoel en zijn licht anarchistische karakter. Het maakte dat ik het interview 'Een anarchist tussen de regels' als titel gaf.
Een ander essay van vergelijkbare strekking in onze bundel was er een met de titel: 'Ode aan de rebelse geest'. Hier vroeg uw vers geïnstalleerde kwartiermaker en voormalig CTA-lid Marlies de Vries zich af of accountants niet wat meer de rebel in zichzelf naar boven zouden moeten laten komen. En ook of accountant en rebel samen geen contradictio in terminis zijn. "Kun je eigenlijk wel een rebel zijn en tegelijk met je volle verstand kiezen voor het accountantsberoep?", zo stelde Marlies. En ze sprak de hoop uit op wat meer rebels gedrag binnen de beroepsgroep, om zo met een waarlijk kritische geest de dagelijkse praktijk meer ter discussie te durven stellen.
Een belangrijk onderscheid in de handelswijze van de anarchistische, rebelse, gekke mier is dat hij, in tegenstelling tot de mieren die stilvallen omdat het geurspoor weg is, in actie komt en gewoon gaat beginnen nieuwe wegen aan te leggen. Wat hem drijft is dat hij het beste met het volk voorheeft. Als hij eenmaal weet waar de suiker te halen is, handelt hij doortastend. Hij zoekt mieren die hem willen volgen in de nieuwe trend; 'trendsettermieren' noemt onze boswachter deze mieren. Zij maken de ideeën van de gekke mier pas echt waar.
Uiteindelijk zijn er zoveel 'trendsettermieren' die heen en weer gaan, dat ook de grote groep werkmieren het besluit neemt, het oude pad of nest verlaat en de oversteek waagt.
De gekke mier is van het type doorpakken. Dat illustreert hij met zijn methode om de trendsettende mier aan boord te krijgen. Daarin is hij buitengewoon doortastend:
hij pakt gewoon zijn soortgenoot op, tilt ‘m boven zijn hoofd en neemt hem mee het nieuwe pad op.
Met enig regelmaat vraagt men binnen de accountancysector naar leiderschap of nog meer onderzoek. Dan voel ik - ook al snap ik de vraag heel goed - altijd een diepe zucht naar boven komen. Ik pleit voor de gekke mieren. En stel je dan hun doortastendheid binnen uw sector eens voor. Een bevrijdend beeld.