Wetenschappelijk onderzoek is voor iedere beroepsgroep belangrijk; ook voor een praktisch ingesteld vak als accountant, meent Marjan Heemskerk.
Discussie ColumnPleidooi voor meer wetenschappelijk onderzoek in een praktisch vakgebied
Het beroep van accountant is bij uitstek een praktisch vak. Je kunt vrijwel alles leren uit een boek en tijdens de studie, maar je moet het uiteindelijk toch gewoon doen. Vaak valt alles pas echt op zijn plek na de eerste stage of het eerste werkjaar. Hoe meer praktijkervaring je hebt, hoe meer je bepaalde verbanden gaat zien, hoe eerder je risico's herkent en hoe beter je wordt in je vak als accountant. Toch pleit ik voor meer wetenschappelijk onderzoek; juist in dit praktische vak.
Het is bijvoorbeeld niet voor niets dat de eerste aanbeveling in het CTA-rapport ingaat op uniforme audit quality indicators. En dat daar in de derde aanbeveling door de commissie op wordt ingehaakt, door aan te geven dat meer (wetenschappelijk) onderzoek nodig is naar deze factoren. Want wat verstaan we nu precies onder kwaliteit van de controle? Duizend verschillende meningen, duizend verschillende visies. Wetenschappelijk onderzoek moet een leidraad bieden en de rode draad vormen voor de verbeteringen in kwaliteit van de accountantscontrole.
Wetenschap is lastig
Maar wetenschappelijk onderzoek vinden we lastig. Zoals gezegd zijn we als accountants toch praktisch ingesteld. Voeten in de modder, handen uit de mouwen en doen. Het bestuderen van wetenschappelijke literatuur en uitvoeren van empirisch onderzoek op zoek naar verbanden is dan ineens ver van ons bed.
Ik merk het ook bij de studenten die ik begeleid bij het schrijven van hun masterscriptie. Het opstellen van de literatuursynthese is vaak het meest lastig. Zodra we weer zijn aangekomen bij het maken van statistische analyses valt gelukkig alles op zijn plek en kunnen de studenten weer doen waar ze van nature goed in zijn en wat meer vertrouwd is: het analyseren van cijfers en hieruit de juiste conclusies trekken.
Maar wetenschappelijk onderzoek is toch nodig, zeker ook in ons vak. Want wat klopt nu? Wat is juist? Iedere accountant heeft een eigen mening en accountants zijn redelijk overtuigd van zichzelf. Ze moeten overtuigd worden van het nut van wetenschappelijk onderzoek, want "het zal allemaal wel, maar in de praktijk werkt het toch anders". Dan moet je met goede bewijzen komen om het tegendeel te kunnen bewijzen.
Uit eigen ervaring weet ik ook dat bepaalde verbanden logisch lijken, omdat je ze in de praktijk nu eenmaal zo ziet. Een verschillende professioneel-kritische instelling heeft logischerwijs impact op de kwaliteit van de controle. Maar kijk je naar de data, dan blijkt dit verschil helemaal niet te bestaan, of juist een omgekeerd effect te geven. Hoe logisch iets ook lijkt, soms blijkt uit onderzoek iets heel anders. En dan komt een mooi gezegde om de hoek kijken waar we als accountants toch altijd blij van worden: "Cijfers liegen niet".
Houvast voor het maatschappelijk verkeer
Het biedt ook voor het maatschappelijk verkeer houvast. Niet alleen hoeven te steunen op wat een accountant vindt en wat een goede controle nu precies inhoudt, maar ook weten dat naar (bijvoorbeeld) audit quality indicators wetenschappelijk onderzoek is verricht. Dat is het vertrouwen waar de klanten naar op zoek zijn. En wat maakt dat we het onderling ook eens kunnen worden over de definities en ons hier allemaal aan kunnen houden.
Voordat we nu massaal de literatuur induiken en volop analyses gaan maken, een paar belangrijke kanttekeningen. Want zeker gezien de hoge mate van praktische invulling van ons vak, is het des te belangrijker om een goede vertaalslag te kunnen maken vanuit wetenschap naar de praktijk.
Want onderzoek is misschien een weerspiegeling van de praktijk, maar zal nooit exact zo zijn. De brug die geslagen wordt tussen wetenschap en praktijk is in ons vakgebied van grote invloed op de mate waarin de resultaten door de beroepsgroep gedragen worden. Dus wat betekenen deze uitkomsten voor ons dagelijks werk? Hoe kunnen we ze toepassen? Wat gaat er veranderen in de praktijk en wat past hierin wel en niet? Hoe krijgen we accountants zover om op een andere manier naar hun dagelijks werk te kijken? Hoe overtuigen we de toezichthouder en het maatschappelijk verkeer dat dit écht een kwalitatief goede controle is?
Sponsoring en onafhankelijkheid
Nog een laatste punt, daarna kan wat mij betreft het echte onderzoek beginnen. Want Yuval Noah Harari concludeerde het in zijn wereldberoemde 'Sapiens' al: degene die het onderzoek betaalt, is degene die bepaalt. Onderzoek dat betaald wordt door regeringen of bedrijven wordt eerst tegen het licht gehouden: "Gaat dit onderzoek ons meer productie of winst bieden?"
Alleen in die gevallen waar op deze vraag positief geantwoord kan worden, gaat men volgens Harari investeren in onderzoek. Weinigen zullen er voor voelen onderzoek te sponsoren dat niet iets gaat opleveren voor de belanghebbenden. Onafhankelijkheid in uitgevoerd onderzoek is van belang om het draagvlak vanuit zowel het maatschappelijk verkeer, de toezichthouder als de beroepsgroep groot te houden. Dit geldt niet alleen voor het onderzoek zelf, maar ook voor de uitkomsten.
Wetenschappelijk onderzoek is voor iedere beroepsgroep belangrijk, dus ook voor een praktisch ingestelde groep als accountants. Met name voor cruciale onderwerpen, zoals de door CTA aangehaalde audit quality indicators, is onderbouwen met wetenschappelijk onderzoek van belang. Zowel voor de huidige manier van werken, als voor de toekomstbestendigheid van het accountantsberoep.