Bijzondere tijden vragen soms om op goede gronden af te wijken van specifieke regels. Dat kan ook gelden voor accountants die controleren, beoordelen en samenstellen, stelt Jan Thijs Drupsteen.

Discussie Column 19 maart 2020

De schouders eronder

Jan Thijs Drupsteen

Ik schaam me bijna om het te zeggen: ik krijg energie van het werk dat ik doe in deze crisistijd. Natuurlijk maak ik me zorgen, om de zwangere dochter van mijn buren waarvan ze dachten dat ze corona had, om een collega die net nu te horen krijgt dat haar vader niet lang meer te leven heeft en om ouderen waarvan je hoopt dat ze niet ziek worden. Privé is belangrijker, maar toch krijg ik energie. Omdat ik er van overtuigd ben dat wij juist nu iets te bieden hebben als accountants en ik een klein radertje mag zijn in de machine om dat waar te maken.

Nederland, maar ook de rest van de wereld, wordt door het virus uitgedaagd op een manier die we drie maanden geleden voor onmogelijk hielden. Dat geldt voor de maatschappij en de economie. Tot we het virus onder controle hebben en ons leven weer op kunnen pakken, moeten we zorgen dat we overleven en de beste uitgangspositie creëren voor de tijd na corona.

Dat doen we niet door proberen vast te houden aan regeltjes, dat doen we door de dingen te doen die helpen. In de medische wereld worden dagelijks nieuwe plannen gemaakt om zieken te helpen die dat nodig hebben en kwetsbare groepen te beschermen. Daarbij staat niet het eigenbelang, maar het groepsbelang voorop. Dat is wat de regering nu ook doet voor de maatschappij. Focus op het beschermen van inkomen van werknemers en zzp'ers, op het overleven van ondernemingen en organisaties die straks kunnen helpen om zo snel mogelijk als maatschappij weer verder te kunnen.

Als accountants kunnen wij er aan bijdragen dat Nederland weer financieel gezond wordt. Zoals minister Koolmees duidelijk maakte: we gaan met man en macht dingen regelen, maar hoe we het precies gaan doen weten we nog niet. Grote uitdaging daarbij: hoe zorg je dat geld snel op de goede plaatsen komt, maar dat je misbruik waar mogelijk voorkomt.

De NBA denkt daarover mee. Over de verklaring van een 'derde-deskundige' bij het aanvragen van uitstel van belastingbetaling. Over de accountantsverklaring die nodig zal zijn om het omzetverlies als gevolg van het coronavirus aan te tonen, in het kader van de werktijdverkorting. Daarbij probeer je steeds een balans te vinden tussen wat onze regels van ons vragen, wat we kunnen en wat maatschappelijk nodig is. Net als tien jaar geleden zal de verklaring in het kader van de derde-deskundige waarschijnlijk geen assurance rapport worden, maar een simpele brief van een accountant aan de Belastingdienst. Ook voor de accountantsverklaring in het kader van de werktijdverkorting moeten we goed afwegen wat echt nodig en haalbaar is. Vervolgens zullen we accountants in het veld vragen om de werkzaamheden uit te voeren. Dat zal ook vragen oproepen: kan dit wel, is dit wel volgens de regels?

Terechte vragen, want net als in de zorg zullen we soms belangen moeten afwegen en dingen moeten doen die we normaal als accountants zorgvuldiger doen. Maar onze regels zijn niet helemaal opgewassen tegen deze situatie. In dertien jaar standaarden schrijven heb ik me nooit afgevraagd "werkt dit ook als een virus de hele wereld plat legt?" Ik kan me ook niet herinneren dat die vraag ooit gesteld is tijdens vergaderingen van de IAASB, wiens regels wij gebruiken voor samenstellen, beoordelen en controleren. En de RJ en de IASB die onze verslaggevingsregels hebben geschreven deden dat waarschijnlijk ook niet.

Het is bij ons net zoals minister Koolmees zei over de regeling voor werktijdverkorting: we hadden goede procedures gericht op de normale situatie, maar als een organisatie is ingericht op het helpen van tweehonderd aanvragen per jaar, mag je niet verwachten dat die ook in staat is zeventigduizend aanvragen in vier dagen te verwerken.

Dat speelt ook als het gaat om de jaarrekeningen die we nu opstellen of controleren. De regels in het kader van continuïteit zijn niet toereikend in deze situatie. We willen nu vooral weten hoe organisaties er voor stonden voordat deze crisis uitbrak. Dat is belangrijk om straks verder te kunnen. En dat moet dus ook blijken uit de jaarrekeningen die we nu controleren en samenstellen. Niemand weet op dit moment precies wat de impact van het virus financieel zal zijn. Je kunt helder beschrijven in een jaarrekening wat je nu al ziet, maar geen weldenkend mens zal je verantwoordelijk houden als je je werk nu goed doet en het straks toch anders uitpakt.

Laten we als accountants zoveel mogelijk proberen door te gaan met het samenstellen, beoordelen en controleren van jaarrekeningen. Gebruik je verstand en je professionele oordeelsvorming, overleg met collega's en anderen om samen de beste keuze te maken en leg in je dossier vast waarom je soms andere keuzes maakt dan normaal. Wat we niet moeten doen is afwachten tot het over is en dan pas onze werkzaamheden met betrekking tot de jaarrekening afronden. Dan lopen we hetzelfde risico als wat ze in Engeland bij de vorige crisis over accountants zeiden: ze hebben misschien niet zoveel fout gedaan, maar het heeft de maatschappij ook niet geholpen.

Natuurlijk lopen we de kans dat partijen ons achteraf proberen aan te spreken op schade waarvan zij menen dat die door ons is ontstaan. Maar die gedachte moet ons niet tegenhouden om te doen wat we nu moeten doen. Angst is een slechte raadgever.

Afwijken van de regels blijft eng klinken. Maar de NV COS staan het toe, in bijzondere omstandigheden. Lees Standaard 200 paragraaf 23 er maar op na. Hetzelfde geldt voor de regels van de RJ en de IASB. Vol trots noemen we dat 'getrouw beeld stelsel'. Een stelsel dat zegt dat je er van mag afwijken, als dat nodig is voor het inzicht. Is dat nu niet nodig, om straks zo goed mogelijk uit de crisis te komen? Laten we onze schouders er samen onder zetten!