Vanuit de positieve intentie om belanghebbenden beter inzicht in de jaarrekening te geven, constateert John Weerdenburg iets wat lijkt op collectieve ongehoorzaamheid.
Discussie ColumnCollectieve ongehoorzaamheid voor een beter inzicht?
Het merendeel van de accountants past een verkeerde methode toe bij het verwerken van de post debiteuren in de jaarrekening. De toepassing van deze methode resulteert zelfs in jaarrekeningen met materiële fouten. Worden hier nu echt fouten gemaakt, of speelt er toch iets anders?
De huidige werkwijze van veel accountants in het mkb is als volgt: de accountant vraagt de openstaande debiteurenlijst op per einde boekjaar (31 december). Op het moment dat de samenstellingswerkzaamheden worden uitgevoerd, wordt de actuele debiteurenlijst opgevraagd. Aan de hand van de nog openstaande debiteuren wordt vervolgens nagegaan of er nog debiteuren van het oude jaar openstaan. Deze worden op dat moment met het bestuur besproken, waarna een inschatting wordt gemaakt van de inbaarheid van deze vorderingen. Voor een vordering die niet binnenkomt - mogelijk als gevolg van een faillissement in het nieuwe boekjaar - wordt dan altijd een voorziening voor oninbaarheid gevormd.
Verwerkingswijze formeel onjuist
Strikt formeel is deze verwerkingswijze niet juist. De beoordeling voor oninbaarheid moet namelijk worden gemaakt aan het einde van het boekjaar (op 31 december) en níet op het moment dat de samenstellingswerkzaamheden worden uitgevoerd. Dit uitgangspunt benadrukt de Raad voor de Jaarverslaggeving nog eens expliciet in RJ-Uiting 2020-5 (Impact coronavirus op de jaarverslaggeving 2019): "De gevolgen van de uitbraak van het coronavirus worden aangemerkt als een gebeurtenis na balansdatum die geen nadere informatie geeft over de feitelijke situatie op balansdatum. Dit betekent onder meer dat bijzondere waardevermindering van vaste activa, voorraden en debiteuren welke zich in 2020 mogelijk voordoen als gevolg van corona niet in de jaarrekening 2019 worden verwerkt. Indien deze gebeurtenis na datum van belang is voor de oordeelsvorming van de gebruiker van de jaarrekening neemt de rechtspersoon hierover een toelichting op."
Voorbeeld
Een onderneming met een balanstotaal van € 6.000.000 heeft een debiteurensaldo van € 3.000.000. Bij het bespreken van de conceptjaarrekening in augustus 2020 blijkt dat één debiteur met nog een openstaand bedrag van € 1.600.000 failliet is gegaan als gevolg van corona. Hoe wordt dat verwerkt in de jaarrekening 2019? Volgens de RJ mag er dan geen afboeking plaatsvinden van € 1.600.000 (en dus lagere winst en vaak minder belasting en een lager eigen vermogen), maar moet er een tekst worden opgenomen in de toelichting bij de jaarrekening: "Onder de debiteuren is een post opgenomen van € 1.600.000 die vanwege een faillissement in 2020 niet binnenkomt." Dus niets opnemen in de cijfers, maar wel in de toelichting! Een toelichting die geen onderdeel vormt van de publicatiestukken, waardoor deze voor veel gebruikers buiten beeld blijft.
Hoe kijkt de gebruiker van de jaarrekening naar de situatie in dit voorbeeld? Begrijpt de gebruiker wat er gebeurd is? Ik vermoed van niet. De gebruiker moet het immers stellen zonder de benodigde toelichting, omdat die niet wordt meegenomen in de publicatiestukken. Hij ziet dus alleen het veel te hoog gepresenteerde eigen vermogen en is zich daar volstrekt niet van bewust.
Liever boter bij de vis
Maar is er in deze situatie wel sprake van een gebeurtenis na balansdatum die niets zegt over de feitelijke situatie óp balansdatum? Heeft de oninbaarheid van een debiteurenvordering niet te maken met de risicoafweging in het boekjaar van de ondernemer? Die kiest niet voor boter bij de vis, maar voor betaling op termijn - al dan niet voorzien van zakelijke zekerheden, zoals fiduciair eigendomsvoorbehoud totdat de betaling binnen is. Anders gezegd: door te kiezen voor betaling op termijn, vergroot de ondernemer zelf de kans op oninbaarheid.
Feitelijk is er sprake van collectieve ongehoorzaamheid door accountants. Accountants, die het maatschappelijk verkeer op een juiste wijze willen informeren door de oninbaarheid van debiteuren zichtbaar te maken in de cijfers. Dat doen ze met een positieve intentie en met oog voor het maatschappelijk verkeer, dat op ons rekent. Tijd voor een frisse, constructieve discussie over dit onderwerp?